BANKA E SHQIPËRISË

NJOFTIM PËR SHTYP
Intervistë e Guvernatorit Sejko për emisionin "Ekopolitikë", OraNews

Data e publikimit: 07.10.2015

 

Pyetje: Si do ta vlerësonit gjendjen e ekonomisë shqiptare dhe potencialet e rritjes ekonomike për këtë vit?

Guvernatori: Ekonomia shqiptare gjatë gjashtëmujorit të parë ka pasur një rritje rreth 2.8%. Kjo është vlerësuar si një rritje pozitive edhe në deklaratat që ne kemi dhënë pas mbledhjeve të Këshillit Mbikëqyrës. Ndërkohë, presim që edhe në gjashtëmujorin e dytë të vitit 2015 të kemi një rritje të po këtij niveli.

foto intervista guvernatorit

Gjatë periudhës së verës, Banka e Shqipërisë ka rishikuar parashikimet e rritjes ekonomike. Të njëjtin veprim ka ndërmarrë edhe FMN-ja, duke rishikuar parashikimin e saj për rritjen ekonomike të vitit 2015 nga 3% në 2.7%. Kjo për arsye të faktorëve negativë që ndikojnë nga kriza në Greqi, me pasoja të mundshme në aktivitetin e eksport-importeve, remitancave dhe në sistemin bankar.

Ne e kemi monitoruar situatën me kujdes dhe duket se situata politike në Greqi ka marrë një zgjidhje pas zgjedhjeve përfundimtare. Paketa financiare e ndihmës është aprovuar dhe do të disbursohet dhe rreziqet që vijnë nga ekonomia greke shikohen në nivel më të ulët për pjesën e mbetur të vitit.

Ndërkohë, ka pritshmëri pozitive për rritjen e konsumit dhe të investimeve të huaja gjatë gjashtëmujorit të dytë të vitit 2015. Nëse i referohemi gjashtëmujorit të parë të vitit, kemi pasur një rritje prej 36% të investimeve të huaja në ekonomi dhe të njëjtat pritshmëri kemi edhe për pjesën e dytë të tij.

Ka një stabilitet ekonomik, ka një gjendje pozitive për rritjen ekonomike. Sigurisht, këto nuk janë ritmet e pritura të rritjes dhe kjo ka qenë arsyeja për të cilën i kemi korrektuar për poshtë parashikimet tona, pasi ekonomia po operon nën potencial. Kur ekonomia është nën potencial, sigurisht që nuk është rritja e duhur, por ka një anë pozitive: ka potencial. Dhe kur ka potencial, ai duhet shfrytëzuar. Shfrytëzimi vjen nëpërmjet reformave strukturore që ne i përmendim vazhdimisht: reforma strukturore të ndërmarra nga të gjithë aktorët, nga qeveria shqiptare, nga Banka e Shqipërisë, nga shoqatat e biznesit dhe aktorë të tjerë që operojnë në treg, etj.

Ne, si bankë qendrore, përpiqemi të luajmë rolin tonë maksimal. Në radhë të parë në kuadër të ushtrimit të funksioneve tona, ne po ndjekim një politikë monetare lehtësuese të shoqëruar me politika stimuluese makroprudenciale për sistemin bankar në mënyrë që të influencojmë sa më shumë si në drejtim të rritjes ekonomike, ashtu edhe të stabilitetit financiar. Gjithashtu përpiqemi të luajmë edhe rolin e koordinatorit me qeverinë shqiptare dhe aktorë të tjerë, në mënyrë që të ketë një koordinim sa më të mirë në funksion të rritjes ekonomike dhe stabilitetit ekonomik gjatë këtij viti dhe në vitet e ardhshme.

Pyetje: Ju përmendët reformat strukturore për t'i dhënë stimul ekonomisë. Nisma "antiinformalitet" konsiderohet një prej tyre. Cili do të jetë ndikimi në ekonomi?

Guvernatori: Lidhur me nismën që ka marrë qeveria ne jemi duke bërë analiza tona. Këto analiza janë në proces dhe nuk kemi ende një konkluzion mbi ndikimin që do të ketë saktësisht kjo nismë në ekonomi.

Ajo që unë kam deklaruar, por që praktikisht dhe teorikisht qëndron, është se nisma antiinformalitet në hapat e parë ndoshta do të ketë një ndikim negativ në ekonomi për arsye se ekonomia shqiptare ka pasur një nivel shumë të lartë të informalitetit. Kjo është e ditur, nuk është konfidenciale për ta shprehur.

Me nisjen e operacionit shumë biznese u mbyllën dhe u vunë në radhë për t'u regjistruar, çka tregoi se ishin të paregjistruara dhe nuk paguanin asnjë lloj tatimi e takse. Kjo periudhë ka qenë periudhë formalizimi në aspektin e regjistrimit, por edhe në aspektin e riformatimit të këtyre bizneseve. Ato do të ripozicionohen në raport me tregun, në momentin që do të fillojnë të paguajnë tatime dhe taksa, prandaj duhet të rishikojnë edhe njëherë biznesplanin e tyre lidhur me pagesën e tatimeve. Në këtë aspekt, ndoshta në periudhën afatshkurtër do të ketë ndikim negativ, por në periudhën afatgjatë do të ketë pa diskutim ndikim pozitiv.

Informaliteti normalisht prish shumë balanca të tregut dhe nuk i jep frymëmarrje ekonomisë. Duket sikur i jep frymëmarrje, duket sikur bizneset dhe individët përfitojnë, por në fakt nga krahu tjetër, informaliteti ndikon në mungesën e të ardhurave të buxhetit dhe pastaj në mungesën e investimeve nga ana e buxhetit. Informaliteti ndikon në krijimin e një konkurrence të pandershme, ndikon në formimin e shumë parametrave ekonomikë dhe në mënyrë absolute lufta kundër informalitetit është një nga prioritetet dhe gjërat më të rëndësishme që duhej ndërmarrë. E ritheksoj, është pozitive që po ndërmerret.

Gjithashtu, dëshiroj të theksoj se kjo nismë kundër informalitetit duhet të vazhdojë, duhet të përkthehet dhe të shikohet si një reformë e vazhdueshme në mënyrë që tregjet të jenë të formatuara. Ajo nuk duhet të jetë një nismë e përkohshme, por të jetë e përhershme, e vazhdueshme. Në rast se kjo nismë do të jetë afatgjatë, pa diskutim që efektet në ekonomi do të jenë pozitive dhe do të shfaqen që nga fillimi i vitit tjetër.

Ky është mendimi im teorik, në një bashkëbisedim me ju, pasi siç ju thashë ne po kryejmë studimet tona. Shumë shpejt do të kemi një raport vlerësimi shumë të qartë. Për ta përmbledhur, ajo që mund të them është se në afat të shkurtër do të kemi një riformatim që mund të japë efekte të shkurtra negative, por në afat të gjatë nisma kundër informalitetit do të jetë një reformë serioze me efekte pozitive.

Në raport me sistemin bankar dhe financiar, ne e kemi shprehur se lufta kundër informalitetit është shumë e rëndësishme. Ka vite që sistemi bankar vuan nga mungesa e disa standardeve në paraqitjen e pasqyrave financiare, siç është operimi me dy bilance në dhënien e kredive. Nëse bankat do të kishin kërkuar me forcë vetëm bilancin fiskal, ato nuk do të kishin qenë në gjendje të jepnin kredi, sepse bilanci fiskal nuk pasqyronte të ardhurat reale që kompanitë kishin. Sipas bilancit fiskal, ato nuk kishin fitimin e duhur për të justifikuar miratimin e kredisë. Ndërsa bilanci real ishte më optimist. Pra kishim një bilanc për tatimet dhe një bilanc për bankën për të treguar realitetin. Por edhe ky realitet, sa i certifikuar ishte? Banka përpiqej maksimalisht që të kuptonte realitetin, bënte cross-checking, bënte inventarizimet e saj në biznese, por gjërat nuk ishin kaq të thjeshta për bizneset e mëdha. Praktikisht, vetë bankat, sidomos ato që kanë mëmat me origjinë nga vendet evropiane, kanë shtrënguar kriteret e rrezikut. Një nga kriteret e shtrënguara të rrezikut ka qenë edhe kërkimi i bilancit zyrtar/fiskal. Ka kohë që bankat nuk japin kredi me dy standarde, por kjo nga ana tjetër ka ndikuar në mosdhënie të kredisë ndaj disa bizneseve që kanë pasur të dhëna reale më optimiste.

Pyetje: Kjo ka qenë një nga arsyet që kemi këtë ngërç në kreditim?

Guvernatori: Janë disa arsye për ngërçin dhe kjo është një ndër arsyet. Ngërçi lidhet edhe me kredinë e keqe. Vetë kredia e paperformuar ose siç e quajmë në anglisht si bankierë NPL non-performing loans ose me gjuhë të thjeshtë për publikun, kredia e keqe, është një element që rrit pesimizmin në vendimmarrjen e bankave.

Po flitet shumë, po komentohet shumë. Ne kemi hartuar një plan veprimi të koordinuar me qeverinë me qëllim që të luftojmë dhe të adresojmë të gjithë elementët që kanë të bëjnë me korrektimin e problemit të kredisë së keqe, kredisë problematike në sistemin bankar. Këta elementë lidhen me nisma ligjore, si ligji për falimentin, kodi i procedurës civile, trajtimi i zyrave të përmbarimit, me aspekte rregullative të bankës qendrore dhe me ekzekutimin e kolateralit që është shumë i rëndësishëm. Ekzekutimin e kolateralit ne e përmendëm edhe në një takimin me bankat dhe kryeministrin që organizuam ditët e fundit.

Kredia e keqe është shumë e rëndësishme pasi ndikon në optimizmin apo pesimizmin e bankave në vendimmarrjen për kredidhënie, por nuk është elementi i vetëm. Duhet të jemi të qartë që kredia e keqe nuk është elementi i vetëm që pengon kredidhënien, është një nga elementët kryesorë që ndikon në pesimizmin e vendimmarrjes. Pse e them këtë? Bankat kanë likuiditet të lartë, kanë një normë të lartë mjaftueshmërie kapitali. Raporti i likuiditetit në Shqipëri, që është një element shumë i rëndësishëm, raporti i kredisë me depozitat është në nivelin 55 për qind. Bankat kanë 40 për qind të detyrimeve të tyre afatshkurtra si aktive likuide. Ato kanë një normë mjaftueshmërie kapitali afër 16%. Që do të thotë se kanë kapital të mjaftueshëm. Pra, në këtë situatë sistemi bankar është i qëndrueshëm, likuid dhe në gjendje për të kredituar. Problemi qëndron në kahun tjetër, qëndron në një kërkesë të dobët agregate dhe në nivelin e perceptimit të riskut që bankat kanë kundrejt bizneseve.

Pyetje: Bankat kanë pranuar dy bilance për të dhënë kredi. Nënkupton kjo që ato kanë qenë pjesë që kanë ushqyer informalitetin dhe ndodhen në këtë situatë?
 
Guvernatori: Nuk është vetëm informaliteti shkaktari i kredisë të keqe. Shkaktari kryesor i kredisë së keqe është optimizmi i tepruar nga ana e bankave gjatë periudhës së gjallërimit ekonomik në vitet 2000-2008. Ekonomia ka pasur një rritje të kreditimit në nivelin 30 - 40 % të portofolit çdo vit. Praktikisht në çdo shtet që kemi parë këto nivele rritjeje, më pas, situata është shoqëruar me nivele të larta të kredisë së keqe.

Kjo rritje kaq e madhe, kaq optimiste dhe agresive, do të sillte patjetër edhe një problematikë në performancën e kredive. Pra në Shqipëri ka pasur një optimizëm të tepruar. Normalisht kjo ka ndodhur në të gjitha vendet e rajonit dhe në Eurozonë. Pra, është i njëjti fenomen. Shqipëria nuk është fenomen i izoluar. Këto janë fenomene që ne i hasim në Eurozonë dhe në rajon në mënyrë shumë të ngjashme.

Pyetje: Duke pasur parasysh që janë 35 kompani që përfliten se kanë pjesën dërrmuese në portofolin e kredive me probleme në Shqipëri, a ka ndonjë mundësi që këto para që janë dhënë nga bankat të mblidhen?

Guvernatori: Sigurisht që ka mundësi. Ka shumë mundësi që këto para të arkëtohen. Mundësitë lidhen në radhë të parë me bankat për të negociuar dhe ristrukturuar këto kredi direkt me këto biznese. Këto biznese janë biznese të mëdha që operojnë me më shumë se një bankë dhe praktikisht kanë më shumë se një kompani. Dhe situata e këtyre bizneseve nuk është njëlloj e mirë ose e keqe në secilën bankë. Në disa banka, disa biznese paraqiten më pozitive, në disa janë më negative. Kjo do të varet nga negocimi dhe operimi i bizneseve të ndryshme që ato kanë me bankat respektive.

Nisma e Bankës së Shqipërisë, në koordinim edhe me një projekt të Bankës Botërore, i cili ka filluar para dy vjetësh, ka qenë për të koordinuar sistemin bankar, për të ristrukturuar këto kredi në mënyrë të koordinuar që të ketë një zgjidhje sa më të mirë në drejtim të ristrukturimit dhe dhënies së frymëmarrjes.

Në princip, bankat do të duhet të përcaktojnë se cilat kompani dhe biznese nuk kanë më të ardhme dhe kolaterali i tyre duhet ekzekutuar, dhe cilat kompani kanë shanse pozitive që mund të vazhdojnë biznesin e tyre dhe me to duhet vijuar me ristrukturim. Për ato raste që bankat shikojnë se nuk kanë më të ardhme, duhet të shkojnë për ekzekutim kolaterali, pra të drejtohen në gjykatë. Kolaterali në fakt ekzekutohet edhe pa shkuar në gjykatë se është titull ekzekutiv me ndryshimet e fundit ligjore që janë bërë. Ekzekutimi do të bënte që banka të rimerrte vlerën e saj, vlerën që ka disbursuar kur ka kredituar.

Problemi pastaj qëndron te sistemi gjyqësor i cili ka favorizuar më shumë klientët sesa bankat, duke i shtyrë rastet në kohë, pra duke bllokuar procesin e ekzekutimit të kolateraleve dhe marrjes së likuiditetit. Sigurisht që banka ka nevojë për likuiditet dhe nuk ka nevojë për asete, pasi ajo është ndërmjetës financiar dhe jo fond për menaxhim asetesh.

Kjo situatë ka ndikuar edhe në përkeqësimin e portofolit të kredisë me probleme dhe rrjedhimisht në një gjendje pesimizmi nga ana e bankave. Siç e thamë, shumë banka që operojnë në Shqipëri janë bija të mëmave evropiane që kanë kritere rreziku standarde, me një perceptim rreziku strikt.

Kur flasim për bankat dhe sistemin bankar dhe mendojmë se nuk është aktiv mjaftueshëm për të mbështetur biznesin ose se ka norma të larta interesi, duhet të kemi parasysh dhe të jemi të vetëdijshëm për disa gjëra. Në radhë të parë duhet të kuptojmë që bankat operojnë me depozitat e qytetarëve shqiptarë, të cilat janë rritur. Kjo rritje është një element tjetër diskutimi, që ka të bëjë me psikologjinë e qytetarëve drejt kursimit apo konsumit. Ne si bankë qendrore, synimin kryesor kemi stabilitetin financiar. Sigurisht kërkojmë ta stimulojmë dhe rritjen ekonomike nëpërmjet politikës monetare, por gjithmonë pa cenuar gjendjen e stabilitetit financiar lidhur me sistemin bankar. Duke qene se pjesa dërrmuese e likuiditetit të bankës janë depozitat, jo kapitali i vetë bankës, është shumë e rëndësishme që bankat t'i administrojnë me sa më shumë seriozitet këto depozita në drejtim të kredidhënies.

Banka është një ndërmjetës financiar; ajo pranon depozita dhe këto depozita i injekton në ekonomi nëpërmjet kreditimit për t'i dhënë frymëmarrje ekonomisë. Kështu funksionon tregu. Në rast se bankat do të kenë perceptim rreziku të niveleve të larta për arsye të një kredie të keqe, sikurse ka ndodhur, sigurisht që ato do të jenë shumë më të kujdesshme dhe optimizmi i tyre në kreditim do të bjerë.

Në këtë aspekt, ne si bankë qendrore jemi shumë të kujdesshëm për të ruajtur ekuilibrin, pasi në radhë të parë na intereson siguria e depozitave të qytetarëve shqiptarë. Por, në të njëjtën kohë na intereson edhe optimizmi dhe injektimi i likuiditetit në ekonomi për ato projekte që janë serioze, për ato projekte që janë të kreditueshme, për ato projekte që mund të kreditohen nga ana e bankave. Pa diskutim, bankat do të hynin në konkurrencë me njëra-tjetrën, në rast se do të përballeshin me projekte serioze.

Ka dhe një problem lidhur me marrjen përsipër të rrezikut. Në fakt në ekonomi ka shumë projekte. Ka projekte që kërkojnë financim, por nuk kanë kapitalin e mjaftueshëm nga ana e tyre dhe banka nuk do të merrte përsipër 100% të rrezikut për financim të këtyre projekteve. Bankat vërtet janë partnerë me biznesin, por biznesi normalisht duhet të kishte një pjesëmarrje në kapital, që mund të ishte kapital në formën e pasurisë së patundshme ose në formën e likuiditetit. Ndoshta disa fonde investimesh paralele ose banka investimesh mund të ndikonin. Ne po mendojmë të gjejmë rrugët dhe mënyrat alternative në pjesëmarrje të rrezikut paralelisht me bankat, për t'i dhënë frymëmarrje këtyre projekteve.

Pyetje: Do të kërkoni aktivizim të Bursës së Tiranës?

Guvernatori: Kjo është një nga objektivat tanë strategjikë afatgjatë, jo afatshkurtër. Them afatgjatë, por duke filluar të punojmë që tani për aktivizimin. Megjithatë, nuk mund të them me saktësi se kur do të jemi në gjendje ta riaktivizojmë konkretisht bursën. Pikërisht në këtë aspekt informaliteti ka një ndikim thelbësor.

Në një situatë informaliteti të nivelit që kemi aktualisht, ne nuk mund të aktivizojmë Bursën e Tiranës, pasi bursa kërkon që të ketë një listim të qartë të kompanive, një listim të saktë me bilance të certifikuara dhe shifra të vërteta për të kuptuar realitetin dhe për të rritur besueshmërinë. Nuk mund të ketë një bursë në një situatë ku kapitalet nuk janë të certifikuara, pasi tregu do të kthehej në spekulativ. Ne do të kërkonim, por kjo nuk varet vetëm nga Banka e Shqipërisë. Ne si institucion rregullator do të bashkëpunojmë me Ministrinë e Financave, Qeverinë dhe aktorë të tjerë në mënyrë që të zhvillojmë tregun e kapitaleve në Shqipëri. Është një ndër objektivat tanë strategjikë.

Pyetje: Që prej shtatorit 2011, BSH ka ulur rreth 13 herë normën bazë të interesit për lekun. Reagimi nga sistemi bankar ka qenë konservator, është ulur më shpejt interesi i depozitave dhe më ngadalë ai i kredive. Pse ka ndodhur kjo?

Guvernatori: T'i themi të dyja me radhë por qartazi. Në radhë të parë, kjo është perceptim. Uljen e normave të interesit të kredive dhe depozitave e kam dëgjuar, është diskutuar dhe nga shumë analistë. Por kjo është një perceptim.

Po t'i referohemi shifrave në vitin 2010, norma mesatare e interesit të depozitave ka qenë 5.2% dhe sot norma mesatare e depozitave është në nivelin 1.5%, pra ka rënë me një nivel prej 3.7%. Norma mesatare e interesit të kredive ka qenë në nivelin 13% dhe sot duhet të jetë në nivelin 8.3% ,pra nga viti 2010 deri tani ka rënë mbi 4%. Po kështu edhe yield-i i bonove të thesarit nga niveli prej 8% sot është në nivelin 3.4%. Në mos gaboj, ka një ulje në nivelin 3.5-4%. Norma bazë e interesit të Bankës së Shqipërisë me vendim të Këshillit Mbikëqyrës ka rënë nga niveli 5.25 % në nivelin 2%, pra kemi një ulje me 3.25%.

Po të shikojmë vetëm këto shifra, vëmë re se politika monetare stimuluese e ndjekur nga ana e Bankës së Shqipërisë ka dhënë efektet e saj. Kjo politikë është transmetuar si duhet në sistemin financiar shqiptar, në të dyja krahët me të njëjtën shpejtësi. Shifrat që ne kemi e vërtetojnë këtë. Kështu normat e interesit të kredive kanë rënë, madje norma e uljes është po aq ose ndoshta më e madhe se sa ajo e depozitave. Normat e interesit të kredive kanë rënë nga 13 në 8%, duke reflektuar politikën stimuluese të Bankës së Shqipërisë.

Këtu po diskutojmë gjithmonë për normat e kredisë në lekë sepse pjesa më e madhe e portofolit të kredisë ka qenë në valutë, në monedhë të huaj, kryesisht në euro. Ky portofol ka ndryshuar pikërisht si rezultat i politikës monetare stimuluese të Bankës së Shqipërisë, uljes së normës bazë të interesit në lekë. Dhe ky është një hap tjetër shumë pozitiv, që tregon se politika monetare i ka dhënë efektet e saj: është ulur norma e interesit në lekë, është rritur kreditimi në lekë. Kjo ka bërë që të shmanget edhe rreziku i kursit të këmbimit valutor në rikthimin e kredisë. Pasi nëse bizneset punojnë me lekë, pra nëse i gjenerojnë të ardhurat në lekë, sigurisht që kundrejt një zhvlerësimi të lekut do të rritej kostoja dhe do të përballeshin me një rrezik të kursit të këmbimit. Pra kjo politikë ka pasur dhe një efekt tjetër pozitiv. Megjithatë, po të abstragojmë nga ky efekt, po t'i referohemi vetëm faktit të normës së interesit, si për lekun ashtu edhe për euron, normat e interesit të kredive kanë rënë.

Gjithashtu, duhet të kemi parasysh dhe një element tjetër që është shumë i rëndësishëm, të cilin e harrojmë kur bëjmë debat dhe diskutime: perceptimin e rrezikut. Norma e interesit nuk përcakton vetëm koston e bankës dhe spread-in e fitimit, por cakton dhe Risk Premium, perceptimin e rrezikut. Sa më me rrezik të jetë një ambient ekonomik, aq më e lartë është norma e interesit. Kjo është kudo, në të gjitha vendet në zhvillim, jo vetëm në Shqipëri. Ne nuk mund të bëjmë një krahasim midis një norme interesi për kreditë 2% në Gjermani dhe 8% në Shqipëri. Sigurisht që perceptimi i rrezikut është shumë herë më i ulët në Gjermani, se është një ekonomi shumë më e formalizuar se sa ajo e Shqipërisë.

Pyetje: Por shumë ekspertë nuk i konsiderojnë normale fitimet e bankave...

Guvernatori: Në radhë të parë, dua ta theksoj se ne, kur them ne, jo vetëm ne si bankë qendrore, por ne si qytetarë shqiptarë, duhet të jemi të kënaqur nëse bankat kanë fitime. Bankat janë institucione të kapitalizmit, të ftohta, fitimprurëse, siç janë gjithë korporatat që operojnë në një ekonomi tregu në Shqipëri dhe kudo. Por, bankat operojnë me depozitat e qytetarëve dhe kjo është shumë sensitive. Dhe në rast se sistemi bankar ka fitime të shëndetshme, do të thotë që është një sistem bankar i shëndetshëm, i cili krijon siguri për likuiditetin e tij dhe depozitat e qytetarëve. Fakti që bankat janë me fitim nuk duhet parë negativisht, por duhet parë shumë pozitivisht. Pse duhet të jenë bankat me humbje? Shumë mirë që janë me fitim.

Pyetje: Me fitime, por jo kaq të larta fitimet... Normalisht ti e blen lekun lirë dhe e shet shtrenjtë?

Guvernatori: Po t'i referohemi shifrave, norma e fitimit ka një rritje me vitin e kaluar me rreth 2-2.3%, nuk jam i saktë tani, por në këto parametra përafërsisht. Sistemi bankar gjithnjë ka qenë me fitim deri në momentin që pati impaktin e parë nga kreditë me probleme.

Pyetje: Nuk doni ta pranoni?

Guvernatori: Norma e fitimit është rezultat i spread-it të kredive dhe depozitave. Ulja e normës së interesit të depozitave dhe ulja e normës së interesit të kredive ka një spread të caktuar. Besoj që kjo normë fitimi ka qenë vazhdimisht në sistemin bankar. Nuk është se ka rritje të normës së fitimit në sistemin bankar, por ka një vazhdueshmëri, ka një fitim të caktuar kundrejt një mjedisi ekonomik në vështirësi. Dhe duke qenë mjedis ekonomik në vështirësi perceptohet sikur bankat po bëjnë "fitime të larta". Në këtë aspekt, shumë mirë që janë me fitim ose që ta themi thjesht për publikun do të thosha shyqyr që janë me fitim. Nëse një biznes do të falimentonte sigurisht që do të krijonte tronditje në industrinë e tij, por mund të ishte dhe një faktor pozitiv pasi mund të shtonte konkurrencën brenda asaj industrie me një frymëmarrje pozitive. Ndërkohë, në rastin e sistemit bankar, rreziku sistemik krijon probleme mjaft serioze në të gjithë sistemin bankar që më pas shoqërohet me pasoja shumë herë më të rënda.

Pyetje: Ajo në të cilën unë insistoj, ashtu siç thonë biznesi dhe ekspertët, sistemi bankar ka norma interesi shumë të larta dhe nuk diskutohet që bankat të dalin me humbje, shumë mirë që dalin me fitim. Por ato nuk mund ta blejnë lirë lekun dhe ta shesin shtrenjtë. A janë normat e larta të interesit një ndër arsyet që kanë stepur kredinë?

Guvernatori: Faleminderit për pyetjen, pasi është me shumë vend. Jo, nuk është norma e interesit arsyeja kryesore dhe kjo është për t'u theksuar. Duhet kuptuar që norma e interesit nuk është faktori për të cilin bankat nuk japin kredi ose faktori kryesor që pengon klientët të marrin kredi. Klientët që janë problematikë, do të pranonin edhe një normë interesi më të lartë kundrejt klientëve që janë më seriozë. Normat e interesit në radhë të parë janë ulur njësoj, respektivisht si për kreditë ashtu edhe për depozitat, sipas monitorimeve tona që janë shifra të sakta të ditura statistikore. Norma e interesit përfaqëson primin e rrezikut dhe sikurse ua shpjegova, norma e interesit për kredinë reflekton edhe një mjedis ekonomik.

Nga ana tjetër, norma e interesit përcaktohet nga tregu, bankat kanë pavarësi operacionale. Ne kemi kaluar nga instrumentet direkte në instrumente indirekte të politikës monetare prej shumë vitesh, që nga viti 1993, kur me instrumentet direkte të politikës monetare u impononin bankave të nivelit të dytë, banda (intervale) për normat e interesit dhe ato nuk mund të dilnin jashtë këtyre bandave. Me zhvillimin e ekonomisë dhe të tregut financiar, ne kemi kaluar në instrumente indirekte, ne përcaktojmë normën bazë të interesit me vendim të Këshillit Mbikëqyrës dhe është tregu që reflekton. E rëndësishme është si transmetohet kjo politikë monetare. Siç jua shpjegova kjo është transmetuar në ekonomi, në kahun e duhur dhe në të dyja krahët.

T'i rikthehemi pyetjes tuaj. Nuk është norma e interesit, arsyeja për të cilën bankat nuk japin kredi. Është perceptimi i rrezikut, mungesa e projekteve serioze dhe mungesa e një përputhjeje midis kërkesës që kanë këto biznese për projekte të caktuara dhe kritereve që bankat kanë për t'i mbështetur ato me kredi. Në radhë të parë, rëndësi ka historiku. Nëse klientët (biznese, korporata, biznese të vogla apo dhe individët) kanë një performancë, historik të keq, ata nuk mund të jenë të kreditueshëm dhe ky është një standard bankar principal. Në rast se klientët kanë nevojë për një kredi, e cila nuk mund të mbulohet nga të ardhurat e tyre, atëherë sigurisht që banka nuk mund ta miratojë këtë kredi se nuk ka optimizëm. Në rast se klienti kërkon një nivel rreziku të caktuar, për shembull nëse kërkon të blejë një apartament që kushton 100 mijë euro, ka një pagë por nuk merr pjesë në blerjen e këtij apartamenti me një përqindje të caktuar të kapitalit dhe kërkon që të gjithë shumën ta financojë banka, atëherë banka thotë jo, unë financoj vetëm 70%. Banka thotë se duhet të marrësh pjesë me 30% të vlerës së apartamentit dhe ta ndajmë këtë rrezik së bashku duke pasur edhe ti si individ pjesën tënde të rrezikut.

Pyetje: A e ndajnë bankat këtë?

Guvernatori: E njëjta gjë ndodh dhe me biznesin. Bankat kërkojnë shpeshherë të njëjtën gjë si në shembullin e mësipërm. Biznesi kërkon një mbulim më të madh për investime, për arsye të mungesës së likuiditeteve.

Pyetje: A e po e ndajnë bankat rrezikun?

Guvernatori: Patjetër që e kanë ndarë. Që të jemi të qartë, kredidhënia ka vazhduar, por nuk ka vazhduar me ritmet e dëshirueshme. Ajo nuk ka vazhduar me ato ritme që ne kërkojmë për të ndikuar nivelin e rritjes ekonomike. Për sa kohë që ne kemi pasur një rritje në tepricën e kredisë, sidomos gjatë këtij viti kemi arritur të kemi rritje pozitive, do të thotë se kredidhënia vazhdon në nivele të mira, por jo të dëshirueshme. Nëse do të ishte stopuar kredidhënia, do të kishim një ulje të portofolit. Vërtet patëm një ulje të portofolit në gusht, në raport me vitin e kaluar. Por, kjo ishte pasojë e efektit sezonal, pasi kreditimi gjatë verës gjithmonë bie dhe rritet në 4 muajt e fundit të vitit. Gjithashtu, rënia ishte pasojë e ndikimit psikologjik nga kriza e Greqisë.

Për ta përmbledhur, do të thosha që norma e interesit është një element, por nuk është faktori kryesor i mosdhënies së kredisë nga ana e bankave. Pra, normat e interesit janë ulur, politika monetare lehtësuese është transmetuar dhe reflektuar në ekonomi. Flasim gjithmonë për pjesën e kredisë në lekë, pasi për kredinë në euro është euribori që përcaktohet nga Banka Qendrore Evropiane. Faktori kryesor që pengon kredidhënien në ato nivele që ne kërkojmë, është niveli i rrezikut që bankat perceptojnë dhe mungesa e projekteve serioze nga biznesi. Këto janë arsyet kryesore për ta thënë thjesht.

Pyetje: A do të ndikojë nisma antiinformalitet në pjesën e kreditimit? Vetëm dy javë më parë Drejtoria e Parandalimit të Pastrimit të Parave i ka nisur një urdhër bankave që të pranojnë vetëm bizneset me një bilanc. A do të ndikojë kjo në kreditim, duke pasur parasysh mënyrën se si është operuar në pjesën dërrmuese deri tani?

Guvernatori: Ne kemi rënë dakord me qeverinë që do ta vazhdojmë punën kundër informalitetit në drejtim të disa bizneseve në mënyrë graduale. Kemi një marrëveshje, pjesë e planit të masave që ka Banka e Shqipërisë me Kryeministrinë për zbatimin e saj në vitin 2018. Por, ndërkohë, ne e kemi reflektuar në rregulloret tona që tani. Vetë bankat kanë kohë që e kërkojnë. Këtu flasim për bizneset e mëdha, ato nuk pranojnë më dy standarde sepse edhe ato vetë e konsiderojnë rrezikun fiskal si një nga rreziqet kryesore.

Kjo duhet parë në këtë këndvështrim. Në rast se të gjithë klientët do të deklaronin të ardhurat e tyre menjëherë, - në mënyrë hipotetike po supozojmë se të gjithë klientët do të deklaronin dhe do të paguanin tatimin në mënyrë të rregullt, atëherë do të kishim një ndikim shumë pozitiv në drejtim të kredidhënies. Pasi, në një situatë reale, të ardhurat e tyre do të ishin shumë më të mëdha dhe bankat do ta kishin shumë më të thjeshtë punën për të miratuar këto kredi. Sigurisht që kjo është një situatë hipotetike. Në një situatë konkrete reale jo të gjithë klientët duhet të deklarojnë, pasi nisma kundër informalitetit do të ketë një lëvizje graduale dhe do të ketë përpjekje nga ana e tregut, pasi ka shumë elementë të tjerë që ndikojnë. Natyrisht që jo të gjithë do të formalizohen shumë shpejt dhe disa biznese edhe mund të falimentojnë. Kjo mund të ketë efekte pozitive në drejtim të konkurrencës në afat të gjatë. Thashë teorikisht ne e shohim këtë në afat të gjatë dhe jo në afat të shkurtër. Një gjë është e sigurt: në rast se prezantohen bilance korrekte në banka, atëherë është më e thjeshtë vendimmarrja e bankës për ta dhënë kredinë. Sigurisht po supozojmë që po fshihen të ardhura. Lufta kundër informalitetit bëhet se ka të ardhura më të larta nga ato që deklarohen. Këto të ardhura kur prezantohen para bankave të sistemit financiar rrisin optimizmin e vendimmarrjes. Pastaj ne mund të diskutojmë se kur do të miratohen bilancet, si do të merren të ardhurat, si do të procedohet, por ne po flasim në princip. Në afat të gjatë jam shumë i sigurt që kjo nismë do të përkthehet në reformë, do të ketë efekt pozitiv në ekonomi.

Pyetje: Banka e Shqipërisë ka konstatuar në raportin e Politikës Monetare për tremujorin e parë të këtij viti, se aksioni në sektorin energjetik për mbledhjen e detyrimeve uli me 1.2% konsumin vjetor. Ju thatë që po analizoni ndikimin që do të ketë nisma antiinformalitet dhe nuk mund të dalim me një konkluzion. A është një efekt, qoftë edhe në afatshkurtër, që do të preket konsumi?

Guvernatori: Mund të jetë patjetër edhe prekja e konsumit. Megjithatë, ndoshta jo shumë prekja e konsumit. Nisma lidhur me sektorin e energjisë që ju përmendët ishte më sensitive, pasi prekej një pjesë e mirë e popullatës. Nga sa pamë nga shifrat, ishte një pjesë e mirë e popullatës që nuk paguante faturat e energjisë elektrike, madje jo vetëm e popullatës por dhe e biznesit. Dhe patjetër që kjo ndikoi konsumin. Për pjesën e individëve, jo të bizneseve, pagesat e faturave të energjisë, duke qenë se u paguan edhe faturat e prapambetura, do të ulnin konsumin. Kjo është logjike. Pastaj në vazhdimësi gjërat marrin formën e tyre. E njëjta gjë do të ishte edhe me nismën kundër informalitetit.

Ne po studiojmë nëse kjo do të ndikonte më shumë në drejtim të rritjes së çmimeve. Praktikisht, në rast se bizneset do të paguanin tatime, logjikisht do të tentonin që këtë kosto ta transferonin, pra këtë tatim ta kthenin në kosto drejt blerësit të fundit. Nga këndvështrimi ynë si Bankë e Shqipërisë, duke qenë se kemi objektiv inflacionin e shënjestruar në nivelin 3%, kjo do të rriste inflacionin drejt objektivit tonë. Kuptohet po ta shikojmë më gjerë në pikëpamjen sociale, në drejtim të ekonomisë do të ishte një element negativ. Megjithatë, elementet e tregut vetërregullojnë njëri-tjetrin. Ekonomia nuk ka një parashikim të saj, ka shumë elementë, ka shumë ndikime, ka shumë faktorë, që përbëjnë të tërën dhe krijojnë një ekuilibër të caktuar. Prandaj ne jemi duke bërë një studim mbi ndikimin e mundshëm më shumë të lidhur me çmimet se sa me konsumin. Sigurisht që me një rritje të çmimeve mund të binte konsumi. Por, nga ana tjetër, dhe vetë konsumi lidhet me shumë faktorë të tjerë që janë dhe faktorë psikologjikë, si tendenca për kursim apo tendenca për të shpenzuar. Kjo varet nga optimizmi që kanë njerëzit për të ardhmen, elementë që lidhen me situatën ekonomike, etj.

Pyetje: Rritja e depozitave është një element që tregon se jemi të pasigurt për të ardhmen? Është evidentuar në disa raporte rresht të politikës monetare.

Guvernatori: Është e vërtetë se kemi rritje të depozitave. E kam përmendur edhe në intervistat e mëparshme, është një element që ndikon në psikologjinë e individëve për të mos ndërmarrë iniciativa investuese ose për të realizuar blerje, por për të pasur një tendencë kursimi, në momente krizash. Pasi dihet se Shqipëria dhe rajoni, nuk janë në një situatë optimizmi ose gjallërimi ekonomik, por në një situatë stanjacioni në një farë kuptimi. Kjo reflektohet dhe në psikologjinë e individëve. Sigurisht individët tentojnë të kenë më shumë kursime. Po ta vësh re, për shembull, në mallrat e luksit siç janë makina apo mobiliet ka rënie të shitjeve. Janë mallrat e konsumit të përditshëm, ato që kanë shitjet më të larta dhe që mbizotërojnë. Kjo vjen si pasojë e psikologjisë së krizës. Me një rritje dhe gjallërim ekonomik, njerëzit kanë një optimizëm më të madh dhe praktikisht shpenzojnë më shumë. Duke shpenzuar më shumë, kërkojnë dhe kredi. Sepse shpenzimet e kësaj natyre, nuk mbulohen 100%. Është ajo që ju thashë edhe më lart, një pjesë me kursimet e tyre, një pjesë me kredi bankare. Në këtë formë bien depozitat, rritet kredia bankare. Anasjelltas, rriten kursimet, nuk rritet kredia, pasi nuk ka iniciativa investuese.

Pyetje: A është problem inflacioni i ulët aktualisht për ekonominë shqiptare? Aktualisht ,është nën minimumin e objektivit të Bankës së Shqipërisë.

Guvernatori: Inflacioni aktualisht është nën objektiv. Objektivi i Bankës së Shqipërisë për inflacionin është 3% dhe ne parashikojmë të arrijmë këtë nivel në vitin 2017. Këtë vit inflacioni ka qenë në nivelin 1.8%, mesatarisht. Kjo vjen si rezultat i presioneve të ulëta inflacioniste, nga një kërkesë agregate e dobët që kemi në ekonomi. Këtu kanë ndikuar sigurisht edhe çmimet e ushqimeve, të cilat përbëjnë pjesën më të madhe të shportës, në nivelin 39% të saj. Rritja e ngadaltë e çmimeve të produkteve ushqimore dhe rënia e çmimit të naftës kanë ndikuar në vlerat e ulëta të inflacionit.

Pyetje: Nuk është shqetësues?

Guvernatori: Nuk është element pozitiv, por nuk është shqetësues.

Pyetje: Qeveria po synon të marrë me eurobondin në tregun ndërkombëtar 300-500 milionë euro. Ju si Bankë Shqipërie padyshim që monitoroni tregun ndërkombëtar edhe pjesën se si luhaten normat e interesit. A është e favorshme në këtë moment dhe si e vlerësoni situatën për sa i përket normës së interesit me të cilën mund të emetohet eurobondi?

Guvernatori: Duke qenë se Shqipëria ka një marrëveshje me FMN-në dhe Bankën Botërore, kjo përbën një kriter sigurie dhe garancie, e cila ndikon dhe do të ndikonte edhe në normën e interesit të eurobondit. Normat e interesit përcaktohen nga tregjet. Sigurisht që norma e interesit është rritur paksa krahasuar me një periudhë më parë që ne mund ta kishim marrë eurobondin, por pavarësisht nga kjo është më e ulët se sa norma e interesit e borxhit të marrë në vitet e mëparshme.

Në radhë të parë do të thosha që duhet të shqetësohemi që të kemi likuiditetin e duhur dhe do të ishte i preferueshëm marrja e këtij likuiditeti nëpërmjet eurobondit nga tregu i huaj në mënyrë që t'i kishim të lira likuiditetet e brendshme për kredidhënie për biznesin në Shqipëri. Kjo është kryesorja.

Patjetër që ky eurobond do të zëvendësojë maturimin e eurobondit prej 300 milionë euro që do të maturohet së shpejti në tetor. Ne si Bankë e Shqipërisë do të preferonim që çdo shtesë mbi 300 milionë të shkonte për uljen/mbylljen e deficitit buxhetor. Kjo është këshilla që i kemi dhënë qeverisë shqiptare. Por kjo varet nga menaxhimi i fondeve që do të bëjë vetë qeveria, pasi fondet mund të shkojnë edhe për investime.

Siç e përmenda dhe më lart, në radhë të parë, në aspektin e likuiditetit, është shumë e rëndësishme që eurobondi të konkludohet . Në radhë të dytë është çmimi, mirë është të jetë sa më i lirë, por është tregu ai që e përcakton. Askush nuk na garanton se tregu do të jetë më i favorshëm në një kohë të mëvonshme. Pra së pari na duhet likuiditeti, sepse po maturohet eurobondi. Nuk mund të diskutojmë çmimin para likuiditetit, sepse do të na vinte në vështirësi. Ose do të dilnim në tregun e brendshëm, por në tregun e brendshëm çmimi mund të ishte edhe më i lartë sesa çmimi në tregjet ndërkombëtare. Me probabilitet do të ishte më i lartë.

Nëse ju duhet shtëpia sot, ju nuk mund të prisni sa të ulet çmimi. Nuk të garanton njeri që çmimi do të ulet, përkundrazi mund të rritet. Atëherë ky është momenti. Është një hap pozitiv dhe i nevojshëm, dhe ne e kemi këshilluar qeverinë që ta ndërmarrë. Është diskutuar kjo çështje dhe në emisione të ndryshme, është diskutuar dhe nga analistët dhe është kuptuar siç duhet. Ky është thelbi i kësaj çështjeje: patjetër që Eurobondi duhet marrë.

Shënim: intervista është realizuar në datë 2 tetor 2015.