BANKA E SHQIPËRISË

NJOFTIM PER SHTYP
Intervistë e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë, z. Gent Sejko për emisionin ''Ekopolitikë'', Oranews

Data e publikimit: 14.07.2016

 

Pyetje: Z. Guvernator, pak ditë më parë, në përfundim të mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës, ju keni dalë në konferencë për shtyp. Si ka qenë ekonomia shqiptare gjatë pjesës së parë të këtij viti dhe cilat janë problematikat që ju evidentoni?

Guvernatori: Siç e theksuam edhe në konferencën e fundit për shtyp, pas mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, ekonomia shqiptare vazhdon të mbetet në një trajektore pozitive zhvillimi. Të dhënat dhe indikatorët tregojnë qartazi se ekonomia ka pasur rritje edhe gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit 2016. Gjithashtu, të dhënat e fundit të sistemit bankar tregojnë se kredia, pavarësisht se në mënyrë të moderuar, përsëri ka shënuar rritje. E njëjta gjë vlen të thuhet edhe për depozitat dhe treguesit e tjerë të sistemit bankar dhe financiar. Kemi pasur një vazhdim të konsolidimit të uljes së nivelit të borxhit publik. Inflacioni, i cili tregoi një rënie drastike në muajt e parë të këtij viti, ka filluar të rritet.

Pra, treguesit bazë të përgjithshëm kanë treguar se ekonomia ka hyrë në një trajektore pozitive zhvillimi. Por kjo nuk do të thotë që çdo gjë është perfekte, pasi këta tregues që përmenda nuk janë në nivelet e dëshiruara nga Banka e Shqipërisë. Objektivi ynë i inflacionit është niveli 3%, të cilin synojmë ta arrijmë në fund të vitit 2018, ndërkohë që inflacioni në muajin maj ishte në nivelin 1.2%. Kjo është një rritje e dukshme krahasuar me nivelin 0.2-0.3% që ishte në fillim të vitit, por është përsëri nën objektivin e Bankës. Të dhënat e punësimit gjithashtu kanë shënuar rritje, por përsëri nuk janë në nivelet që ne synojmë. E njëjta gjë vlen edhe për treguesit e tjerë.

Të gjitha masat dhe përpjekjet e bëra, si nga ana e Bankës së Shqipërisë ashtu edhe nga ana e Qeverisë nëpërmjet reformave strukturore, synojnë ta çojnë përpara ekonominë, për të arritur objektivat e dëshiruar. Pra, me pak fjalë mund të themi se ekonomia po ecën në drejtimin e duhur, në një trajektore pozitive rritjeje, por nuk ka mbërritur akoma në destinacionin e duhur.

Pyetje: Dëgjojmë shpesh se ekonomia po performon nën potencial. Kjo për shkak të krizës evropiane e cila i dha në një valë të dytë efektet në Shqipëri. Por padyshim janë edhe politikat e qeverisë. I referohem raportit të fundit të Bankës së Shqipërisë, kur ju dolët në konferencë për shtyp dhe apeluat p ër kujdes me investimet publike që duhet të shtrihen gjatë gjithë vitit dhe nga ana tjetër të rriten të paktën për muajt që kanë mbetur. Po ndikon konsolidimi fiskal negativisht në rritjen reale të ekonomisë?

Guvernatori: Në pamje të parë të krijohet përshtypja se konsolidimi fiskal ndikon negativisht dhe ç'është e vërteta ka efektet e tij. Shqipëria ka një nivel të lartë të borxhit publik dhe është e domosdoshme që ky nivel të ulet nga niveli 72%. Me rregullin e ri fiskal, i cili është duke u kthyer në ligj, synohet ulja e nivelit të borxhit publik dhe kjo do të arrihet vetëm nëpërmjet një politike konsoliduese fiskale.

Ne si Bankë e Shqipërisë kemi mbështetur vazhdimin e konsolidimit fiskal të ndjekur nga qeveria dhe kemi harmonizuar politikën tonë monetare me politikën fiskale konsoliduese. Kjo shkon në linjë edhe me uljen e normës bazë të interesit, pra me politikën tonë monetare stimuluese. Sigurisht që konsolidimi fiskal krijon disa kufizime, të cilat frenojnë disa investime ose zgjerimin në nivelet e buxhetit, por kjo është e domosdoshme për të siguruar qëndrueshmërinë afatgjatë të financave publike. Sa më të qëndrueshme të jenë financat publike, sa më i ulët niveli i borxhit, aq më tërheqëse do të jetë Shqipëria për investimet e huaja në periudhat e ardhshme, aq më konkurruese do të jenë produktet e ekonomisë shqiptare në tregjet ndërkombëtare.

Pyetje: Të dhënat e Ministrisë së Financave tregojnë që, të paktën në realizimin e investimeve publike, shpenzimet kapitale kanë një ngadalësim. Ky, në fakt, ka qenë një problem prej vitesh, jo vetëm i periudhave të fundit. Procedurat janë argumenti dhe shpjegimi që jep dikasteri i financave. A pengojnë këto dhe a janë këto një stimul më pak për ekonominë?

Guvernatori: Ne e theksuam edhe në deklaratën e fundit të Këshillit Mbikëqyrës. Do të dëshironim të kishim një shpërndarje të njëtrajtshme të investimeve publike gjatë gjithë vitit, pasi një investim i kryer në fillim të vitit, në janar ose në shkurt, nuk ka të njëjtin efekt me një investim të kryer në dhjetor, pra në fundin e vitit. Ne presim që niveli i investimeve publike të ketë rritje në pjesën e mbetur të vitit. Nga ana tjetër, të ardhurat kanë pasur një realizim mjaft të mirë, janë mbi nivelin e parashikimit. Edhe investimet publike kanë qenë në nivelin e parashikimit dhe pritshmëria është për rritjen e këtyre investimeve publike. Investimet publike, sikurse edhe format e tjera të investimeve, qoftë investimet e huaja direkte qoftë investimet e brendshme, do t'i jepnin një frymëmarrje rritjes ekonomike. Prandaj, ne synojmë dhe kërkojmë që të ketë një rritje të investimeve publike, pasi kjo do të krijonte dhe një njëtrajtshmëri në luhatjen e tregjeve financiare të brendshme.

Pyetje: Sipas të dhënave të fundit të Ministrisë së Financave, ndryshe nga vitet 2014 dhe 2015, kemi pasurnjë performancë pozitive tëtë ardhurave në pesëmujorin e parë të këtij viti. Qeveriapër herë të parë po shkon drejt një rishikimi të buxhetit me rritjedhejo me ulje. Ajo që synohej dhe që pritej nga të gjithë ishte një rishpërndarje e plusit në të ardhura drejt rritjes së pagave dhe pensioneve,por duket se nuk do të jetë ky fokusi - të paktën bazuar në atë çka u tha në konferencën e fundit qëMinistria e Financave zhvilloi me FMN-në dhe ku ju ishit i pranishëm. A do të ishte këshilla juaj për një rritje të mundshme të pagave dhe pensioneve, në kushtet kur kemi tkurrje të konsumit pavarësisht rritjes së inflacionit? Ju e kishit paralajmëruar si të përkohshme rënien e inflacionit në fillim të vitit dhe siç u painflacioni u rrit.

Guvernatori: Në dijeninë tonë nuk ka një rishikim esencial të shifrave të buxhetit për pjesën e mbetur të vitit. Në rast se do të kishim rritje të pagave për këtë pjesë të vitit, kjo do të ishte në kurriz të investimeve publike. Rishikimi i buxhetit është një e drejtë ekskluzive e qeverisë. Ajo që ne si Bankë e Shqipërisë kemi në fokusin tonë është ruajtja e parametrave kryesorë makroekonomikë dhe monetarë. Sigurisht që ne do të donim të kishim një nivel më të lartë investimesh publike. Këtu flasim për një rritje reale pagash sepse ka rritje nominale, pasi pagat janë indeksuar, me sa di unë, me nivelin e inflacionit. Në bazë të marrëveshjes me FMN-në, vendimmarrja e fundit ka qenë që të mos ketë rritje pagash për pjesën e mbetur të vitit. Ne do të preferonim të shikonim realizimin e buxhetit, dhe gjithë elementet e tjera që ndërthuren brenda realizimit të buxhetit, në planin e një rritjeje afatgjatë. Kjo mbetet për t'u parë ndoshta në vitin e ardhshëm, por për momentin jemi në këtë situatë.

Pyetje: Në pjesën e parë të këtij viti, bazuar në deklaratën e Bankës së Shqipërisë për politikën monetare, rritja ka ardhur kryesisht nga një gjallërim i konsumit dhe i investimeve private, ndërkohë që vetëm disa muaj më parë Banka e Shqipërisë publikoi treguesin e ndjesisë ekonomike, ku pati një rënie të ndjeshme të të gjithë treguesve, të konsumatorit, të biznesit, të shërbimeve, të industrisë pra të degëve kryesore të ekonomisë. Kjo padyshim tregon për pasiguri dhe shqetësim, një mungesë besimi që agjentët ekonomikë kanë tek ekonomia jonë. Si paraqitet kjo situatë? E kanë kaluar këtë problem konsumatorët shqiptarë dhe bizneset?

Guvernatori: Pasigurinë ne mund ta quajmë mungesë besimi. Ajo është një tregues që ndikon në nivelin e optimizmit për konsum dhe investime nga konsumatorët shqiptarë. E vërteta është që konsumi ka shënuar rritje në bazë të shifrave në gjysmën e dytë të vitit 2015. Kjo rritje ka vijuar edhe gjatë këtij viti. Por, nga ana tjetër, treguesit e besimit, si rezultat i vrojtimeve të kryera nga ana e Bankës së Shqipërisë, kanë treguar luhatshmëri të vazhdueshme. Kjo është mëse e kuptueshme pasi në këtë aspekt ndikojnë shumë faktorë. Ka faktorë psikologjikë, të cilët lidhen me mjedisin e brendshëm dhe të jashtëm, por kryesisht me mjedisin e jashtëm, pasi ne e dimë që situata në Eurozonë nuk është një situatë me gjallërinë e duhur në drejtim të rritjes ekonomike. Dhe konsumatori sigurisht që ndikohet psikologjikisht. Ndërkohë dhe në tregjet e brendshme, informacioni është gjithmonë i luhatshëm. Këtu ndikojnë edhe elementë të tjerë, siç janë konfliktet politike e shumë elementë të tjerë që ndikojnë në treguesin e besimit të konsumatorit.

Në fakt, e vërteta është që ka një mospërputhje midis shifrave, treguesve të rritjes ekonomike dhe perceptimit. Treguesi i besimit është gjithmonë perceptim dhe përgjithësisht realiteti ekonomik ecën gjithmonë disa hapa më shpejt se sa treguesi i besimit. Treguesi i besimit ndjek realitetin ekonomik si në rastet e përmirësimit, ashtu edhe në ato të përkeqësimit. Në bazë të shifrave, ne gjykojmë që ekonomia po ecën në mënyrë të moderuar drejt përmirësimit. Pavarësisht se në mënyrë të brishtë edhe besimi do të ndjekë nivelet e rritjes ekonomike.

Pyetje: A ka ndikuar klima e acaruar politike?

Guvernatori: Klima politike gjithmonë ndikon, sikurse ndodh edhe në shtetet e tjera. Shikoni se çfarë ka ndodhur me Brexit. Në një vend të vogël si Shqipëria, klima politike ndikon. Ka dhe shumë elementë të tjerë, por klima politike është një nga faktorët që ndikon në treguesit e besimit të konsumatorit.

Pyetje: Kanë ndikuar reformat e qeverisë, në të ardhurat e disponueshme të qytetarëve?

Guvernatori: Reformat strukturore të qeverisë kanë ndikuar dhe do të vazhdojnë të ndikojnë. Ka ndikime afatshkurtra dhe ndikime afatgjata, perceptim afatshkurtër dhe perceptim afatgjatë. E kemi diskutuar edhe më parë që reformat strukturore të ekonomisë kanë një kosto afatshkurtër, e cila ndikon negativisht në treguesit e besimit të konsumatorit. Kjo pasi disa reforma të caktuara, si reforma në energji ose reforma kundër informalitetit prekin ndjeshmërinë e disa shtresave të popullsisë dhe ndikimi i perceptimit të konsumatorit në këtë aspekt është negativ. Por, në një plan afatgjatë këto reforma do të kenë rezultatet e tyre pozitive dhe gradualisht edhe besimi i konsumatorit do të vijë duke u përmirësuar. Reformat e qeverisë janë në funksion të ndryshimit të modelit ekonomik, që orientohet drejt një ekonomie prodhuese dhe jo të bazuar në remitanca, siç ka qenë vitet e kaluara. Ne duhet të kemi pak durim që të presim vazhdimin dhe përfundimin e reformave, rezultatet dhe eficiencën e tyre dhe pastaj do të shohim se sjellja e konsumatorëve për konsum dhe investime do të shkojë paralelisht me reformat e kryera. Me sa shikojmë, ne jemi akoma në gjysmën e rrugës dhe po bëjmë vlerësime. E rëndësishme është që reformat të vazhdojnë, të mos mbeten në gjysmë të rrugës, pra të zbatohen deri në fund.

Pyetje: Duke qenë se ju cekët pak pjesën e modelit ekonomik... Mazhoranca aktuale ka ardhur në pushtet me premtimin e një modeli të ri ekonomik. E shihni ju të materializuar të paktën në këto tre vite sepse dhe një vit ka mbetur nga ky mandat i parë qeverisës?

Guvernatori: Një përgjigje më të mirë për këtë mund ta jepte një përfaqësues i qeverisë. Megjithatë ne si bankë qendrore monitorojmë situatën. Sigurisht që reformat strukturore të qeverisë të alternuara dhe me reforma strukturore të kryera nga banka qendrore në lidhje me sektorin financiar, pritet të japin ndikimet e tyre në ekonomi. Synimi i këtyre reformave është të stimulojnë ekonominë dhe rritjen ekonomike në funksion të rritjes së punësimit dhe të rritjes së mirëqenies së qytetarëve shqiptarë.

Mesa kemi parë, pa dashur të bëj as zëdhënësin e as avokatin e qeverisë, kemi vënë re që janë ndjekur disa reforma strukturore në ato fusha dhe në ato sektorë të ekonomisë të cilat kanë qenë më emergjente dhe kanë pasur kërkesë dhe nevojë emergjente për ndërhyrje sikurse ka qenë sektori i energjisë, reforma në pensione, reforma në edukim, për të përputhur sa më mirë edukimin me kërkesat për punësim, dhe së fundmi reforma kundër informalitetit.

Disa nga këto reforma sikurse përmendëm kanë dhe kosto sociale, si reforma në energji që ka ndikuar tek të ardhurat e disa shtresave në nevojë. Po ashtu dhe lufta kundër infomalitetit ka dhënë efektet e veta në momentin e parë për disa taksapagues. Këta taksapagues nuk kanë qenë korrektë me pagesën e taksave, duke mos u treguar korrekt ndaj ligjit. Ata kanë realizuar të ardhura më të larta, duke mos paguar taksat. Por, në afat të gjatë buxheti sikurse po shohim do të realizonte të ardhura më të mëdha sikurse ka realizuar. Kjo do të krijonte mundësinë për të realizuar investime publike shumë më të mëdha, të cilat do të ndikonin te qytetarët shqiptarë dhe do të kishte më shumë mundësi për të investuar për shkollim, për infrastrukturë, për shëndetësi dhe për gjithë sektorët e tjerë të ekonomisë. Do të kishte një reaksion zinxhir.

Pra, këto reforma në mënyrë të domosdoshme duheshin ndërmarrë. Një pjesë e mirë e këtyre reformave janë bërë me konsulencën dhe nën mbikëqyrjen edhe të faktorit ndërkombëtar. Republika e Shqipërisë ka një marrëveshje me FMN-në dhe të gjithë zhvillimet kryhen në kuadrin e kësaj marrëveshjeje. Po kështu dhe vlerësimi i këtyre reformave kryhet në këtë kuadër. Ritheksoj se është e rëndësishme që këto reforma të vazhdojnë me intensitetin e duhur dhe të mos mbeten në gjysmën e rrugës, pasi vetëm vazhdimi i reformave do të bënte që modeli ekonomik të ishte eficient dhe të jepte rezultatet e duhura në afat të mesëm dhe në afatgjatë. Në këtë kontekst, dhe ne si Bankë e Shqipërisë do të arrinim qëllimet dhe objektivat tona në drejtim të inflacionit, të rritjes ekonomike, të stabilitetit të sistemit financiar.

Në aspektin e reformave, do të doja të përmendja dhe politikën tonë monetare stimuluese, e cila ka synuar të nxisë sa më shumë rritjen ekonomike në funksion të rritjes së konsumit, investimeve dhe të rritjes së kreditimit.

Pyetje: Do të prekim në fakt në pjesën e dytë të intervistës më gjerësisht dhe masat që ju keni marrë për uljen e vazhdueshme të kostos së lekut dhe efektin e tyre tek depozitat, kreditë, obligacionet, bonot e thesarit por dhe në ekonomi në tërësi. Për të ezauruar edhe çështjen e inflacionit, i cili ka qenë një nga shqetësimet kryesore të muajve të fundit. E dhëna e INSTAT-it për shkurtin ishte 0.2%, një muaj më pas 0.3%, më pas 0.7% duket se iu larguam disi rrezikut të deflacionit e më pas e dhëna e fundit për majin ishte 1.2%.

Ju kishit parashikuar që rënia e inflacionit do të ishte e përkohshme, në fakt rënia është ndikuar kryesisht edhe nga pasiguria e tregjeve ndërkombëtare ku ka pasur rënie të çmimit të naftës dhe lëndëve të para. Pra efekti ka qenë i importuar që andej. Por nga ana tjetër, duket se kemi edhe tkurrje të konsumit. Ato pasiguri të cilat kanë çaluar vazhdimisht dhe që kanë bërë që besimi, edhe pse mund të jetë perceptim, të jetë i luhatshëm. Çfarë pritet tani e në vijim? Një fakt tjetër është se gjatë pjesës së parë të vitit, ju thatë që rritja ekonomike pozitive ka ardhur pikërisht nga konsumi privat i qytetarëve dhe i bizneseve, ndërkohë që eksportet dhe stimuli që vjen nga qeveria nëpërmjet shpenzimeve publike ka qenë negativ, ka qenë në kahun e kundërt, çka duhet të presim rrjedhimisht edhe në pjesën tjetër. Duke parë grafikun e inflacionit, në vendin tonë krahasuar me vendet e rajonit dhe ato të Eurozonës duket se rënia e inflacionit nuk ka qenë tipike vetëm për Shqipërinë, por është një tendencë e ndikuar nga ecuria e tregjeve financiare ndërkombëtare në të cilat gjatë gjithë kësaj periudhe ka pasur rënie të çmimit të naftës por edhe të lëndëve të para, kryesisht mineraleve që është edhe grupi kryesor me peshën më të madhe në eksportet shqiptare.

Guvernatori: Së pari, konsumi, nga të dhënat që ne disponojmë, nuk ka treguar rënie, për hir të së vërtetës por ka treguar rritje. Treguesi i besimit të konsumatorit ka qenë i luhatshëm, për ato arsye që ne përmendëm. Në muajin shkurt, ne patëm një rënie drastike në nivelin e inflacionit. Madje pati dhe një situatë interpretuese pak alarmante që ishte krejt normale. Ne nuk ishim në një situatë deflacioniste, por rënia e nivelit të inflacionit në shifrat 0.2% ishte patjetër shqetësuese. Ne e theksuam bazuar në analizat tona, lokale por dhe rajonale, që kjo do të ishte një periudhë kalimtare në treguesin e inflacionit, nisur edhe nga fakti se rënia e inflacionit në nivelin 0.2 dhe 0.3% ishte e ndikuar nga faktorë të jashtëm të ofertës, siç ishte çmimi i naftës dhe çmimi i produkteve minerare. Rënia drastike e këtyre çmimeve sigurisht që ndikoi në nivelin e inflacionit. Edhe rënia e nivelit të çmimit të produkteve bujqësore ndikoi në nivelin e inflacionit, por nafta dhe produktet minerare dhanë ndikimin kryesor.

Shqipëria ka pasur nivele më të larta të inflacionit. Momenti që inflacioni ra në këto nivele, përkoi me misionin e radhës të FMN-së dhe gjatë bisedimeve, përfaqësuesit e FMN-së u shprehën se mesa duket edhe Shqipëria po përputh shifrat e nivelit të inflacionit me tregun ndërkombëtar, pasi ne ishim mjaft më lart se tregu. Gjithsesi sipas analizave tona, ne parashikuam që inflacioni i ulët do të ishte i përkohshëm dhe do të vinte në rritje. Ne parashikojmë për gjysmën e dytë të vitit, gjithmonë flasim në bazë parashikimesh, se në rast se nuk do të kemi goditje të tjera në rënien e çmimeve, do të kemi një rritje të inflacionit. Gjykojmë që niveli më i ulët i inflacionit arriti pikun, me nivelin më të ulët të çmimeve të naftës dhe të minerareve. Rritja e inflacionit do të vijë gjithashtu edhe nga rritja e konsumit dhe investimeve të brendshme, në pjesën e dytë të vitit. Parashikimi i Bankës së Shqipërisë është që për vitin 2016 ne do të kemi një nivel inflacioni prej 1.9%, i rishikuar me ulje në krahasim me nivelin 2.3% të parashikuar në fillim të vitit. Krahasuar me rajonin dhe Eurozonën, mund të themi që kemi një nivel të pranueshëm të inflacionit, por gjithsesi larg objektivit të Bankës së Shqipërisë që është 3%.

Një ndër elementët që padyshim i jep stimul ekonomisë është edhe biznesi. Ai është kontribuesi kryesor i ekonomisë së një vendi, është gjeneruesi kryesor i vendeve të punës dhe duket se kohët e fundit marrëdhëniet e biznesit dhe qeverisë kanë qenë të tensionuara. Kemi parë reagimin e investitorëve të huaj, Dhomës Amerikane të Tregtisë, Dhomës Gjermane të Tregtisë, Shoqatës së Investitorëve të Huaj, që me sondazhet e tyre kanë evidentuar problematika, të cilat kanë përkeqësuar klimën e të bërit biznes në vend.

Pyetje: Sa po ndikon kjo tek ekonomia dhe tek fakti që ekonomia shqiptare po zhvillohet nën potencial?

Guvernatori: Argumenti kryesor i diskutimit midis biznesit dhe qeverisë ka qenë problemi i taksave. Pra, klima e tensionuar që ju thatë, ka qenë kryesisht e lidhur me taksat. Sidomos pas nisjes së operacionit kundër informalitetit pati një reagim. Dhe kjo është krejt e kuptueshme, pasi kjo ndikon në performancën e biznesit. Nga ana tjetër, biznesi ka patjetër disa detyrime, por ka edhe disa të drejta. Ekuilibri arrihet vetëm nëpërmjet një harmonizimi sa më të mirë. Nga njëra anë, biznesi duhet të kuptojë që në radhë të parë duhet të jetë korrekt me ligjin dhe të paguajë taksat (çka mesa duket ka filluar ta kuptojë ndaj dhe ka reaguar). Nga ana tjetër, qeveria duhet të kuptojë që duhet të jetë sa më korrekte, të ulë sa më shumë nivelin e korrupsionit dhe t’i përgjigjet biznesit për nevojat që ai ka, pasi vetëm nëpërmjet mbështetjes së biznesit ne mund të arrijmë nivelet e dëshiruara të rritjes ekonomike.

Pyetje: Do ta rekomandonit ju një ulje të mundshme të taksave në paketën fiskale 2017, duke qenë se është duke u diskutuar dhe pritet që projekti të bëhet publik?

Guvernatori: Ne si Bankë e Shqipërisë, sikurse theksova, kemi si objektiv kryesor ruajtjen e parametrave kryesorë makroekonomikë dhe monetarë. Sigurisht që politikat fiskale, uljet ose rritjet e taksave, janë e drejtë ekskluzive e qeverisë. Ne do të donim të kishte një politikë fiskale sa më të thjeshtë që ajo të ishte funksionale dhe të kishte rezultate pozitive në grumbullimin e taksave. Ka shumë diskutime, ka shumë argumente pro dhe kundër, anë pozitive dhe negative, në drejtim të paketave fiskale të aplikuara, taksë e sheshtë, progresive, etj., por kjo është kompetencë ekskluzive e qeverisë. Është një çështje politike. E rëndësishme është që të ketë sa më pak rishikime të paketave në sistemin fiskal. Sistemi i taksave dhe sistemi fiskal duhet të jetë sa më rrallë i rishikueshëm, sa më i thjeshtë dhe funksional. Kjo është ajo që ne do të këshillonim, pastaj i takon qeverisë të zgjedhë nëse do t'i ulë ose do t'i ngrejë taksat.

Pyetje: Keni bërë një parashikim prej 3% për rritjen ekonomike. Keni qenë më konservator edhe se FMN-ja dhe se qeveria që i mbeten objektivit 3.4%. E cituat objektivin 3% edhe pak ditë më parë në prezantimin e raportit të politikës monetare në konferencën për shtyp. Në këtë dalje të dytë, i qëndroni kësaj shifre, mendoni se jeni konservator apo realist?

Guvernatori: Ne mendojmë se jemi realistë, nuk mendojmë që jemi konservatorë. Por kjo nuk ka rëndësi. Rëndësi ka që të jemi korrekt me rezultatet e analizave tona. Modeli i politikës monetare që ne ndjekim është një model bashkëkohor, megjithatë aty ka shumë variabla. Ne i jemi përmbajtur vazhdimisht modelit, por gjithmonë diskutojmë për parashikim. Parashikimi mbetet parashikim. Do të thosha që sa më e lartë rritja ekonomike, aq më mirë është. Edhe nëse do të ishte 3%, do ta vlerësoja mjaft pozitivisht. Pra do të ishim në linjë me faktin që ekonomia ka hyrë në një trajektore pozitive zhvillimi. Trendi i rritjes ekonomike po vazhdon dhe efektet e reformave strukturore si nga ana e qeverisë dhe nga ana e Bankës së Shqipërisë po japin rezultatet e tyre. Në një situatë të rënduar ekonomike dhe financiare në Eurozonë, vështirësitë që ne shikojmë nga tregjet ndërkombëtare me hezitim të agjentëve të jashtëm dhe të brendshëm, do ta vlerësoja një rritje 3% si një rritje pozitive ekonomike. Natyrisht që kjo është larg synimit dhe objektivit për të pasur një rritje ekonomike që do të ndikonte në xhepat e qytetarëve shqiptarë, e cila duhet të jetë mbi 4%-5%. Pra, nivele të tilla të rritjes ekonomike janë të dëshirueshme, por ne jemi në një periudhë post krize. E rëndësishme është që pas vitit 2008, Shqipëria nuk ra në recesion. Arriti t'i përballojë me sukses goditjet e krizës dhe tani është orientuar drejt reformave të caktuara, të cilat do të sjellin një rritje ekonomike. Kjo është thënë vazhdimisht, nën sloganin e përgjithshëm sipas analizave tona, por ka shumë faktorë të tjerë të paparashikueshëm që mund të ndikojnë. Pra ne përpiqemi të parashikojmë maksimalisht faktorët, por parashikimi mbetet parashikim. Në fillim të vitit, patëm rënie të çmimit të naftës dhe produkteve minerare, të cilën nuk e kishim parashikuar dhe kjo rënie ndikoi nivelin e inflacionit. Kështu që ne rishikuam gjithë analizat tona. Mund të ndodhë që rritja ekonomike të korrektohet dhe për poshtë, por mund të jetë dhe për lart, kjo në bazë të ngjarjeve që mund të ndodhin.

Pyetje: Z. Guvernator, 16 herë është ulur norma bazë e interesit, një politikë monetare lehtësuese që ka startuar që nga shtatori i vitit 2011. Sa efektive ka qenë kjo duke qenë se kostoja e lekut aktualisht është në minimumet historike, me 1.25%?

Guvernatori: Politika monetare e Bankës së Shqipërisë ka qenë efektive. Kjo është reflektuar në radhë të parë në nivelin e rritjes të kredisë në monedhën vendase, pasi politika monetare e Bankës së Shqipërisë ka synuar të rrisë kreditimin, por gjithashtu të nxisë konsumin dhe investimet. Rritja e kreditimit në monedhën vendase, që me nisjen e një politike monetare lehtësuese dhe stimuluese nga ana e Bankës së Shqipërisë, ka ardhur në rritje. Paralelisht, ne kemi vënë re që politika monetare është reflektuar dhe në uljen e normave të interesit në të tre segmentet e tregut financiar, si në normat e interesit të kredisë, depozitave dhe të letrave me vlerë të qeverisë.

Pyetje: Ka qenë e njëtrajtshme?

Guvernatori: Ka qenë e njëtrajtshme. Që nga fillimi i zbatimit të politikës monetare lehtësuese, ne kemi një rënie të normave të interesit në të gjitha segmentet e tregut financiar me rreth 4 deri 5 pikë përqindje. Pra, politika monetare lehtësuese e Bankës së Shqipërisë ka qenë efektive, ajo është reflektuar në normat e interesit. Reflektimi i politikës monetare lehtësuese, të ndjekur nga ana e Bankës Qendrore, ka sjellë një rritje të kreditimit në lekë, që është një element shumë pozitiv pasi shmang edhe rrezikun e këmbimit valutor në kthimin e kredive dhe ndikon në përmirësimin e performancës së e kredive, në kthimin e tyre ndaj bankave.

Në radhë të parë, ne synojmë që të ketë një stimulim të kredisë dhe për sa kohë që rritet kredia në monedhë vendase ky shihet si një element pozitiv. Sigurisht që politika monetare synon dhe rritjen e konsumit e të investimeve. Por, nga krahu tjetër ndikon dhe në uljen e normave të interesit të depozitave që kanë një efekt negativ tek kursimtarët. Natyrisht që çdo lloj politike monetare do të ketë efektet e veta në njërin krah ose në krahun tjetër. Ne shikojmë një balancë totale se si ndikon politika monetare, dhe politika monetare stimuluese ka për qëllim stimulimin dhe rritjen e ekonomisë.

Pyetje: Në qoftë se do të analizonim pjesën e kredisë edhe në kushtet kur çmimi ka rënë. Pra, megjithëse normat e interesit të kredisë janë më të ulëta sot se ç'kanë qenë më parë, sërish kemi një kreditim anemik nga ana e bankave. Kjo do të thotë se nuk ka qenë vetëm ky faktori që ka ndikuar?

Guvernatori: Për hir të së vërtetës, sipas shifrave më të fundit kredia ka shënuar rritje dhe gjatë muajit të fundit. Ky është një tregues pozitiv. Pra, në të dhënat e fundit të gjendjes së sistemit financiar ne shohim një rritje, por kjo është një rritje e moderuar e kredisë, jo në nivelet që ne do të dëshironim. Për këtë arsye, ne organizuam dhe Forumin IV Financiar në bashkëpunim me FMN-në, edhe me BB-në, me sistemin financiar lokal si dhe me të gjitha institucionet ndërkombëtare, për të marrë në analizë gjendjen e ekonomisë shqiptare dhe potencialet e rritjes së kreditimit. Ne synojmë të kemi një kreditim të mjaftueshëm që të mbështesë rritjen ekonomike, por nga ana tjetër të kemi një gjendje sa më të qëndrueshme të sistemit financiar shqiptar. Pra, niveli i kreditimit të mos cenojë gjendjen e stabilitetit të sistemit financiar, por të ndikojë pozitivisht në rritjen ekonomike. Nuk është vetëm politika monetare. Ne themi se kemi pasur një politikë monetare efektive. Politika monetare stimuluese ka dhënë rezultat dhe kjo duket nga shifrat. Por ka dhe kufizimet e saj. E para, politika monetare nuk është e vetmja që siguron rritjen ekonomike, pasi reformat strukturore të qeverisë dhe reformat në shkallë më të gjerë janë parësore, të cilat në bashkëpunim me një politikë monetare stimuluese do të sjellin rritjen e dëshiruar.

Pyetje: Pra keni qenë vetëm, në njëfarë mënyre me stimulin monetar...

Guvernatori: Jo, ne nuk kemi qenë vetëm. Kemi qenë një skuadër në fakt. Kemi bashkëpunuar dhe koordinuar në mënyrë të vazhdueshme me Qeverinë e Republikës së Shqipërisë. Absolutisht nuk kemi qenë vetëm, pasi kemi pasur një harmonizim të politikës monetare me reformat strukturore, sikurse e thashë dhe me politikën fiskale konsoliduese. Pra, në këtë aspekt ne nuk kemi qenë vetëm.

Duke iu rikthyer dhe një herë diskutimit në lidhje me kreditimin, ne do të donim një rritje më të lartë, por jo dhe shumë të lartë. Po t’i referohemi shifrave të rritjes së kredisë në periudhën para krize, po ta quajmë kështu, në vitin 2008 kjo rritje ka qenë në nivelin 30%. Ne nuk do të dëshironim një rritje kaq të lartë të kreditimit. Do të ishte shumë mirë për rritjen ekonomike në fakt, në rast se do ta kishim. E kemi të pamundur ta kemi për arsye të kërkesës së dobët agregate për kredi, por nga ana tjetër kjo do të ndikonte në një rritje më problematike të kredisë së keqe. Ne do të donim një rritje më të lartë sesa niveli 2.5-2.7%...

Pyetje: Që do ishte? Kush është më optimalja?

Guvernatori: Midis 5 dhe 10%. Kjo do të ishte një rritje që do t'i përgjigjej rritjes ekonomike të dëshiruar dhe njëkohësisht do të ruante dhe kriteret e rrezikut. Kjo do të ndikonte pozitivisht në gjendjen e stabilitetit financiar. Sigurisht që kjo është në formën e një ekuacioni. Sistemi financiar shqiptar, me të drejtë, thotë që kemi një kërkesë të dobët për kredi. Ky sistem me nivelin e lartë të kredive me probleme ka dhe hezitimet e tij, pasi rritet pesimizmi në vendimmarrje për kredidhënien e re. Por, nga ana tjetër gjithashtu, gjykohet se ka mjaft potenciale në industri të caktuara në Shqipëri, të cilat mund të gjenerojnë kredi të shëndetshme. Pra, politika monetare është e kufizuar nga shumë elementë, sikurse dhe nga euroizimi i ekonomisë sepse ne në politikën tonë monetare ndikojmë vetëm mbi lekun dhe jo mbi euron. Politika monetare për euron ndiqet nga Banka Qendrore Evropiane, pasi ajo e përcakton uljen ose rritjen e normave të interesit.

Pyetje: Shqiptarët e preferojnë përdorimin e euros edhe në pjesën e marrjes së kredive dhe në mbajtjen e depozitave, në transaksionet që bëjnë?

Guvernatori: Megjithëse, leku është një monedhë dominante, në disa sektorë sidomos në atë të pasurive të patundshme, çmimet kuotohen në euro. Ne kemi akoma një sasi të madhe të portofolit të kredisë në euro që është rreth 55%. Ky raport është ulur nga 80 e ca për qind që ka qenë më parë. Por, gjithsesi ekspozimi mbetet mbizotërues në euro. Natyrisht që biznesmenëve, investitorëve, klientëve të bankave të cilët e kryejnë aktivitetin e tyre në euro dhe gjenerojnë të ardhura në euro, ne do t'i sugjeronim të vazhdojnë të punojnë me kredi në euro. Por, pjesa tjetër, e cila i gjeneron të ardhurat në lekë, nuk ka pse të marrë një ekspozim në valutë. Dhe, në këtë aspekt, politika monetare, me uljen e normave të interesit në lekë, ka ndikuar pozitivisht duke i nxitur klientët të shkojnë drejt lekut. Sigurisht që kredia ka ardhur në rritje. Kjo është shenjë pozitive. Duke pasur parasysh nivelet e afateve që ka portofoli i kredisë, gjatë viteve të fundit është synuar të punohet me kredi afatshkurtër dhe praktikisht portofoli i kredisë amortizohet. Niveli i amortizimit bën që rritja e kredisë të mos japë shenjat e saj në shifër. Por, duhet të jemi të qartë që sistemi bankar ka vazhduar kreditimin edhe në periudhën post-krizë. Pra pavarësisht se rritja duket e moderuar, kreditimi ka vazhduar. Nuk kemi një rënie në nivelin e kreditimit, kemi një vazhdim të nivelit të kreditimit.

Pyetje: Ju thatë që kërkesa nga ana e bizneseve është e dobët dhe normalisht lidhet me pasiguritë dhe klimën e përgjithshme të ekonomisë që ne e cekëm në pjesën e parë të emisionit. Po bankat a po tregojnë politika të shtrënguara?

Guvernatori: Patjetër që dhe kjo që ju thoni është një element. Kjo është pasojë e politikave të shtrënguara të bankave. Nga njëri krah, në nivelin e kreditimit ndikon hezitimi i agjentëve ekonomikë për investime të caktuara, për të ndërmarrë projekte të caktuara, si pasojë e klimës së përgjithshme ekonomike, si në rajon ashtu edhe në Eurozonë. Politikat e caktuara të bankave kanë reflektuar pikërisht këtë realitet. Pas vitit 2008, bankat ndërkombëtare që operojnë në Republikën e Shqipërisë kanë pasur politika jo aq "agresive" sa ç'kanë qenë në periudhën e parakrizës, pra kanë pasur një farë tkurrjeje. Objektivi i tyre ka qenë jo për rritje, por për zvogëlim të dominancës. Kjo është reflektuar dhe në objektivat që kanë këto banka në drejtim të kreditimit në vende të caktuara, përfshirë këtu edhe Shqipërinë. Në këtë aspekt, nuk kemi kërkesa kaq ambicioze nga ana e bankave për rritjen e kreditimit. Këtu ka ndikuar shumë edhe niveli i kredisë së keqe, ose NPL, që është futur si terminologji e shkurtuar. Ato janë kreditë që merren dhe nuk kthehen. Rritja e nivelit të moskthimit të kredive ndaj bankave ka ndikuar patjetër në pesimizmin e bankave për kredidhënie. Ky është një element mjaft negativ, prandaj dhe ne e kemi adresuar dhe kemi ndërtuar një plan masash, në bashkëpunim me qeverinë shqiptare dhe aktorë të tjerë, për ta ulur nivelin e kredisë së keqe.

Të gjithë faktorët bashkë, si kërkesa e ulët agregate e brendshme që vjen si pasojë e hezitimit të agjentëve ekonomikë për projekte dhe për investime, po ashtu edhe politikat e shtrënguara nga ana e bankave për rritje, kanë sjellë që kredia të ketë një rritje të moderuar. Por, fatmirësisht rritja ka vazhduar. Të gjitha përpjekjet tona si Bankë Qendrore në bashkëpunim me sistemin bankar e financiar janë për të diskutuar dhe për të parë rrugët më të mira të rritjes së kreditimit në përputhje me potencialet që ka vendi dhe në përputhje me modelin e ri ekonomik, në qoftë se do ta quajmë kështu. Pra ka, rëndësi që bankat të jenë të mirorientuara, pavarësisht nga kredia e keqe, e cila do të trajtohet sipas planit të masave. E rëndësishme është që kreditimi të vazhdojë në drejtimet e duhura, ku ka më pak rrezik dhe më shumë mundësi zhvillimi dhe rritjeje. Ç'është e vërteta, bankat janë të mirorientuara. Ne kemi vënë re se ato i janë përgjigjur politikave rregullative të Bankës së Shqipërisë por ky është një proces. Procesi vazhdon dhe nuk zgjidhet me një ditë, as me një muaj.

Pyetje: Ju keni apeluar së fundmi bankat që të fillojnë të japin kredi për biznesin, të mos tregohen shumë konservatore. Dhe për dikë që e dëgjon si i jashtëm dhe nuk e ka punë të përditshme pjesën e kreditimit dhe të problematikave, duket se biznesi ndodhet në vështirësi dhe nuk kërkon kredi. Dhe kjo është normale pasi nuk janë të sigurt, nëse mund të bëjnë investim, për këtë nuk kanë arsye pse të marrin borxh në bankë. Nga ana tjetër, bankat nuk japin kredi për shkak të situatës së përgjithshme, për shkak të kredive që nuk po kthehen dhe duket se e gjitha kjo është një rreth vicioz. Ndërkohë, sistemi bankar vazhdon të gjenerojë fitime, pra është një situatë komode për të vijuar në këtë lloj ambienti. A ka një zgjidhje për këtë situatë?

Guvernatori: Sistemi bankar nuk është saktësisht në një situatë komode, pasi biznesi kryesor është kredidhënia. Të ardhurat e tjera të cilat gjenerohen nëpërmjet një aktiviteti pasiv nuk do të ishin shumë afatgjata. Bankierët sigurisht që janë të qartë për këtë pjesë. Por problemi është që në raportet midis kërkesës dhe ofertës ne po punojmë sikurse thashë me bankat që të kemi një orientim sa më të qartë ku janë potencialet për kreditim. Potenciale ka; ka industri të cilat kanë mundësi zhvillimi për të ardhmen.

Pyetje: Po të shikojmë edhe raportin e kredive me probleme, ka qenë një tregues në rritje pavarësisht planit të masave që ne do ta diskutojmë në vijim.

Guvernatori: Raporti i nivelit të kredive me probleme është në nivele të larta. Aktualisht është 19.5%.

Pyetje: Potencialet e kreditimit cilat janë?

Guvernatori: Potencialet, në radhë të parë janë riorientuar në drejtim të diversifikimit të rrezikut dhe janë orientuar më shumë në nivelin e kredive mikro, për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme dhe të individëve, më shumë sesa në drejtim të mbështetjes për klientët korporatë, për klientët e mëdhenj. Këta të fundit, mbartin një rrezik më të madh dhe bankat janë "të frikësuara" si pasojë e këtij niveli të kredive me probleme.

Pyetje: Që e kanë pjesa dërrmuese, 36 kompanitë e mëdha, 65 për qind?

Guvernatori: Nuk ka rëndësi shifra se sa janë.

Pyetje: Janë kompani të mëdha të cilat kanë peshën kryesore në kreditë e pakthyera, d.m.th janë ata klientët e këqij, nuk janë bizneset e vogla, kjo është ideja..

Guvernatori: Për këtë arsye, në një situatë të tillë, bankat për të diversifikuar riskun janë riorientuar ndaj kredive retail, siç i quajnë bankat. Rritja ka ardhur kryesisht në drejtim të mbështetjes së këtij segmenti. Nuk ka asgjë të keqe, pavarësisht se përgjithësisht lokomotiva e ekonomisë janë bizneset e mëdha, dhe ato duhen mbështetur. Por duke qenë se bizneset e mëdha janë në vështirësi dhe nuk kanë as projekte dhe as iniciativa për projekte, mbështetja për këto biznese duhet të jetë më e studiuar dhe më e madhe financiarisht. Pra bankat janë riorientuar në këtë drejtim. Ne si Bankë e Shqipërisë, po ashtu edhe si pasojë e analizave të kryera nga institucione të tjera (nga Ministria e Ekonomisë dhe institucione të tjera), kemi vënë re që ka mjaft industri potenciale siç është bujqësia, turizmi, përpunimet minerale etj., që kanë potencial dhe mund të jenë lehtësisht të kreditueshme. Nuk do të thotë që pavarësisht nga vështirësitë ekonomike, nuk ka klientë të cilët kanë potencial për të marrë kredi dhe për të zhvilluar një biznes.

Pyetje: Pra ju jeni optimist për ecurinë e kreditimit në vijim?

Guvernatori: Unë jam shumë optimist për ecurinë e kreditimit në vijim, në rast se do të kishte një harmonizim më të mirë ose një identifikim më të mirë të nevojave të tregut për kredi. Por, këtu ndikon dhe niveli i informalitetit. Nuk duhet të harrojmë që përveç nivelit të lartë të kredive me probleme, një vështirësi për bankat është dhe niveli i informalitetit dhe raportimi financiar.

Pyetje: Dy bilancet... Ka ende biznese që vijnë kërkojnë kredi me dy bilance?

Guvernatori: Si rregull e kemi shmangur dhe bankat e kanë futur në kriteret e tyre të rrezikut. Kjo krijon vështirësi për klientët për të marrë kredi, pasi ata duhet të jenë korrekt në raport me pagesën e taksave, duhet të kenë pasqyra financiare të certifikuara dhe të konsoliduara. Por nga ana tjetër, mund të ketë klientë të cilët kanë një biznes të shëndetshëm, por nuk janë korrektë në pagimin e detyrimeve. Ata gjenerojnë të ardhura në biznesin e tyre dhe raportin borxh/ investime e kanë në gjendje mjaft të mirë, prandaj dhe bankat praktikisht mund t'i mbështesin shumë mirë këta klientë me kredi. Në këtë aspekt, ka një potencial i cili mund të mbetet i pashfrytëzuar dhe është për t'u identifikuar nga bankat. Meqë po flasim për bankat, mjafton të themi që nga 16 bankat që operojnë në Republikën e Shqipërisë, disa kanë impakt më të madh, disa impakt më të vogël, por në totalin e tyre kanë një rrjet prej 500 degësh që mbulon të gjithë territorin e Republikës së Shqipërisë. Ato janë kryesisht të përqendruara në qendrat më të mëdha tregtare ose në qytete. Ndërsa, sektori i bujqësisë është i mbuluar nga disa institucione financiare të mikrokredisë.

Pyetje: Për të mbetur tek sistemi bankar, kanë ndodhur disa grabitje në banka. Ka pasur pikëpyetje të shumta që janë ngritur nga qytetarët në rast se duhet bërë apo jo dhe nëse se duhet lejuar apo jo transporti fizik i parave. Aktualisht, cili do të ishte një koment i Bankës së Shqipërisë për këtë qëndrim, pasi ju keni nxjerrë dhe një rregullore?

Guvernatori: Nuk e kuptova pyetjen tuaj. Kërkoni të dini nëse duhet lejuar transporti fizik?

Pyetje: Ka pasur pikëpyetje lidhur me faktin nëse duhet lejuar transporti fizik i parasë, a është kjo e lejueshme dhe për mënyrën sesi bëhet, duke qenë se ju keni miratuar dhe një rregullore.

Guvernatori: Së pari, për pjesën e pyetjes që lidhet me transportin fizik, komentet kanë qenë përgjithësisht nga disa analistë, të cilët nuk kanë njohuri për mënyrën e funksionimit. Ka pasur një farë reagimi, i cili është i drejtë, dhe kushdo që të ishte do të shfaqte shqetësim pasi kur dëgjohen shifra me miliona, shtrohet pyetja ku po shkojnë këto para. Historikisht, teprica e parave cash është transportuar me avion drejt bankave të huaja. Kjo ka të bëjë me menaxhimin e cash-it dhe këtu nuk shtrohet fare çështja nëse po shkojnë apo jo paratë e shqiptarëve jashtë shtetit, pasi siç shkojnë ashtu edhe vijnë. Pra, furnizohemi me cash dhe transportojmë cash-in e tepërt, kjo është çështje e menaxhimit të cash-it. Nevojat për cash sigurisht që plotësohen në të njëjtën mënyrë, duke i marrë mbrapsht ato nga këto banka, kur është nevoja. Sasia e cash-it korrespondon me llogaritë bankare dhe këto llogari janë të rakorduara midis bankave korrespondente. Natyrisht që ky diskutim ka qenë dhe në momentin kur diskutohej për vendosjet me jashtë. Bankat në Shqipëri kanë tepricë likuiditeti, raporti kredi me depozita është 50 me 50.

Pyetje: Pra nuk japin kredi, nuk mund t'i mbajnë cash, dhe sigurisht që do i transportojnë jashtë...

Guvernatori: Teprica e fondeve në monedhë të huaj vendoset në banka të huaja, pasi aty ka një farë norme interesi, kurse për lekun do të investohen në bono të thesarit të qeverisë shqiptare. Në këtë logjikë, edhe tepricat e cash-it do të axhustoheshin nëpërmjet hyrjeve dhe daljeve nëpërmjet transfertave.

Pyetje: Pra është një procedurë normale?

Guvernatori: Kjo është një procedurë standarde krejt normale. Nuk shtrohet fare pikëpyetja në këtë procedurë, e cila ka funksionuar dhe do të vazhdojë të funksionojë, pasi kështu funksion në të gjithë botën. Këtu shtrohet çështja që në zbatim të kësaj procedure, sa të sigurta janë paratë nga goditjet nga aktet kriminale. Pra, a sigurojnë kriteret e sigurisë që këto para të jenë të mbrojtura gjatë transportit të tyre apo në ambientet ku ushtrohet aktiviteti bankar, brenda zyrave dhe degëve të bankave? Fakti ka treguar që këto para janë sulmuar disa herë gjatë transportit të tyre. Pra, transporti mbart një rrezik më të madh sesa vetë ambientet e bankave. Kjo është logjike, pasi bankat bëjnë një menaxhim brenda ambienteve, duke mbajtur sasi më të vogla në degët e tyre dhe goditja do të sillte pasoja më të ulëta duke pasur parasysh që këto para janë dhe të siguruara. Sigurisht që dhe paratë e transportuara janë të siguruara. Ne si Bankë Qendrore pas ngjarjeve të ndryshme të vjedhjeve, në bashkëpunim të ngushtë dhe me Policinë e Shtetit, kemi rishikuar rregulloren për rritjen e kritereve të sigurisë. Në radhë të parë, për situatën që bankat kanë në ambientet e tyre, pasi ne jemi përgjegjës për sigurinë fizike të cash-it brenda ambienteve ku ushtrohet veprimtaria bankare. Njëkohësisht kemi këshilluar Policinë e Shtetit nëpërmjet një bashkëpunimi shumë të frytshëm dhe shumë të mirë për të rritur masat e sigurisë gjatë transportit. Gjithashtu, janë bërë dhe disa ndryshime rregullative. Kompanitë, të cilat transportojnë paratë, janë shoqëritë e sigurisë private, të cilat licencohen nga Policia e Shtetit. Policia e Shtetit gjithashtu ka deklaruar se është duke rishikuar ligjin në drejtim të rritjes së masave të sigurisë, ndërkohë që dhe masat e transportit privat janë rritur. Ne si Bankë e Shqipërisë nëpërmjet rregullores tonë i detyrojmë bankat që në radhë të parë ta kryejnë transportin e vlerave monetare me shoqëritë e sigurisë private dhe në radhë të dytë këto para të jenë të siguruara nga kompanitë e sigurimit. Këta janë dy elementë kryesorë.

Pyetje: Në këtë grabitjen e fundit a kanë qenë të siguruara?

Guvernatori: Sigurisht që paratë kanë qenë të siguruara. Por, e rëndësishme është që ngjarje të tilla të mos ndodhin më, të mos përsëriten. Pra duhen rritur masat e sigurisë. Dëshiroj të theksoj se përsëritja e këtyre ngjarjeve, për vlerat që përfaqëson, nuk cenon stabilitetin e sistemit financiar.

Pyetje: Po ku është efekti negativ?

Guvernatori: Në radhë të parë, efekti negativ është humbja për bankat. Ato kanë gjendje financiare të konsoliduar, por gjithsesi është një humbje. Efekti më i madh negativ nuk është humbja financiare, por humbja në imazhin që ne japim në sigurinë për investitorët e huaj. Vetë bankat janë investitorë të huaj direktë. Në rast se ngjarjet përsëriten - se ngjarje sporadike ndodhin në të gjithë botën, por përsëritja e ngjarjeve të kthyera në një fenomen - atëherë kjo do të jetë një sinjal tjetër alarmi, sikurse është dhe niveli i lartë i kredisë me probleme. Kjo do të krijonte një pasiguri në situatën e bankave si investime të huaja në Republikën e Shqipërisë. Për këtë arsye jemi adresuar dhe për këtë arsye kërkojmë që ngjarje të tilla të jenë....

Pyetje: Të zbardhura?

Guvernatori: Të zbardhura dhe të minimizohen sa më shumë në të ardhmen.

Pyetja: Z. Sejko për shkak të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë kanë rënë ndjeshëm interesat e depozitave, tashmë është gati e paleverdisshme të paktën për depozitat njëvjeçare t'i mbash paratë në banka. Ka pasur efekt negativ, të ndjeshëm le të themi te konsumatorët?

Guvernatori: E theksova që politika monetare lehtësuese e Bankës së Shqipërisë synon nxitjen e konsumit, të investimeve dhe të kreditimit. Ky është një debat ndërkombëtar, në lidhje me kursimtarët dhe të ardhurat nga kursimet. Këtë debat e kemi parë së fundmi dhe në Gjermani midis Ministrit të Financave dhe Guvernatorit të bankës qendrore, por dhe në shumë shtete të tjera. Natyrisht që politika monetare do të reflektohet në të dy kahet. Ajo reflektohet në nivelin e normave të interesit të depozitave, por nuk duhet të harrojmë që kemi dhe një numër të madh qytetarësh të cilët janë kredimarrës. Ulja e normës së interesit ka ndikuar pozitivisht në këtë kah. Por ne duhet të kuptojmë që jemi në një periudhë vështirësie ekonomike, në përpjekje për rritje, dhe jo vetëm ne por e gjithë Eurozona. Është një politikë monetare, e cila ndiqet standard nga të gjitha shtetet. Është ndjekur fillimisht nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe ka dhënë rezultatet e saj, pasi kriza fillimisht është ndjerë në radhë të parë në Amerikë e pastaj është përhapur në Eurozonë. Të njëjtën politikë po ndjek dhe Banka Qendrore Evropiane.

Politika e interesave të ulëta synon të rrisë nivelin e konsumit, pasi në të kundërt depozituesit do të vazhdonin të prisnin të ardhura vetëm nga depozita, pa investuar, pa konsumuar. Ne synojmë të rritet konsumi dhe të rriten investimet alternative.

Pyetja: Po ndodh kjo?

Guvernatori: Sigurisht që po ndodh, pasi konsumi është rritur. Ne thamë që ka një përputhje midis perceptimit në raport me besimin e konsumatorit dhe treguesve të ekonomisë reale. Natyrisht që konsumi është rritur në bazë të shifrave, por ritmet e rritjes, ritmet e reagimit do të shihen gjithmonë në kohë, në vijim.

Pyetja: Mbetet një dilemë e madhe se ku mund t'i investosh paratë. Interesat e bonove të thesarit kanë rënë ndjeshëm, ishte gati 1.3%, në ankandin e fundit interesi i bonove njëvjeçare, obligacionet dyvjeçare në ankandin e fundit ishin 1.5%, interesat e depozitave janë ndjeshëm të rëna nuk na leverdis t'i mbajmë në bankë. Për ata që kanë para, ku mund t'i çojnë? Pasi janë disa skema të tregtimit online, që ju gjithashtu keni apeluar për kujdes, ku mund të çohen paratë z. Guvernator sot?

Guvernatori: E mira do të ishte që bankat të rrisin kreditimin, në mënyrë të shëndetshme, në ato sektorë që ne thamë. Dhe gradualisht me rritjen e përfitueshmërisë, me rritjen e ekonomisë, ne do të rrisnim dhe normat e interesit dhe natyrisht do të rritej dhe kthimi për depozituesit. Por kjo është situatë ideale, që për momentin ne synojmë ta arrijmë në kohë. Unë nuk mund të jepja faktikisht një orientim, pasi nuk është në fakt as në detyrat, as në rolin e bankës qendrore për të thënë se ku mund të investojnë dhe ku janë alternativat e investimit. Alternativa investimi ka nga më të ndryshmet sipas segmenteve të caktuara.

Pyetja: Atëherë po jua bëj më të thjeshtë pyetjen. Ka disa investime në platformat elektronike, në platformat online. Fillimisht ka qenë Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare që apeloi për kujdes, me ligj ky duhet të jetë dhe institucioni që duhet të monitorojë këto lloj formash investimi, më pas ishte dhe Banka e Shqipërisë. Ju keni zhvilluar dhe mbledhjen e stabilitetit financiar pjesë e së cilit përveç AMF -së është dhe Ministria e Financave. Sa shqetësues është ky problem aktualisht dhe çfarë konkretisht rekomandoni ju për qytetarët që të kenë kujdes.

Guvernatori: Në mbledhjen e Grupit Këshillimor të Stabilitetit Financiar ku bëj pjesë unë, Ministri i Financave, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare dhe Agjencia e Sigurimit të Depozitave, është diskutuar kjo çështje me iniciativë të Autoritetit të Mbikëqyrjes Financiare, pasi është ky autoriteti përgjegjës për licencimin e këtyre platformave online. Ky diskutim është iniciuar si një element nga AMF-ja me shumë të drejtë. Ne e kemi marrë në analizë. E vërteta është se nuk është një fenomen i përhapur në masa alarmante, por shenjat e para të këtyre platformave janë shfaqur në treg. Ne kemi reaguar në mënyrë që të sensibilizojmë sa më shumë qytetarët shqiptarë për t'i investuar paratë e tyre në mënyrë sa më të sigurt. Pra, mbas mbledhjeve të Grupit Këshillimor të Stabilitetit Financiar, kemi dalë me një deklaratë për shtyp, ku i kemi tërhequr vëmendjen të gjithë qytetarëve që të mos investojnë në platforma të panjohura, pasi do të bien pre e skemave të mashtrimit, në rast se këtë do ta bënin të joshur nga normat e larta të interesit. Qytetarët duhet të investojnë vetëm në ato platforma të cilat janë të licencuara. Për të rritur nivelin e transparencës në faqen tonë të internetit, ne jemi përpjekur dhe kemi nxjerrë gjithashtu listën e tyre, por dhe Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare e ka të publikuar pjesën e platformës online, të licencuar nga ky autoritet. Ka një numër të kufizuar platforma të licencuara, për të cilat autoritetet mbajnë përgjegjësi.

E vërteta është që investimi në tregjet financiare ndërkombëtare ka disa elementë të cilët janë më të panjohur për tregun shqiptar. Ka një mungesë informacioni dhe praktikisht vetëm institucionet e licencuara ose disa banka të cilat e sigurojnë këtë lloj shërbimi ndaj klientëve. Janë institucionet e duhura të cilat do të ishin transparente dhe do të kryenin dhe këshillimin e duhur të klientit për rreziqet që merr përsipër.

Pyetja: Është individuale, çdo person duhet të bëjë kontrollin le të themi online të faktit nëse është i licencuar apo jo?

Guvernatori: Ne i kemi këshilluar klientët që duhet të investojnë paratë vetëm në ato institucione që janë të licencuara, qoftë nga Banka e Shqipërisë qoftë nga Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare. Çdo investim jashtë institucioneve të licencuara mbart një rrezik shumë të madh dhe probabiliteti i skemave të mashtrimit është shumë i lartë. Në këtë rast, qytetarët duhet të jenë shumë të kujdesshëm. Sidomos në këtë situatë kur normat e interesit janë kaq të ulëta, prevalojnë skema të tilla të cilat kërkojnë të joshin qytetarët dhe jo vetëm që nuk do të merret fitimi i pritur, por do të humbë dhe principali.

Pyetja: Ndërkaq paralel në Shqipëri ka filluar tregu informal i huave. Është konstatuar në sektorin e ndërtimit kryesisht, por dhe në disa sektorë të tjerë të ekonomisë, se po lulëzon, në një kohë që bankat po stepen në dhënien e kredive, pavarësisht rritjes që ju thatë që nuk është në nivelet e dëshiruara. Sa shqetësues është ky fenomen aktualisht?

Guvernatori: Tregu informal ka ekzistuar gjithmonë ç'është e vërteta. Ne si bankë qendrore kemi bërë disa vrojtime në raport me tregun informal. Është pak e vështirë që nga vrojtimet të nxjerrësh indikatorët e saktë, pasi ka dhe një hezitim në drejtim të raportimit. Shqetësimi kryesor në raport me tregun informal ka qenë që të mos preken interesat e depozituesve, pra të mos kemi huamarrje në raporte që një numër më i madh depozituesish të hynte në një investim të caktuar. Pasi me ligj huamarrja dhe huadhënia individuale është e lejuar dhe këtu nuk ka ndonjë problem. Natyrisht që tregu informal mund të ishte dhe një treg paralel. Disa projekte pozitive biznesi mund të zgjidhin nevojat e tyre me njeri-tjetrin, pa kaluar nëpërmjet ndërmjetësimit financiar. Pra e shmangnin ndërmjetësimin bankar, bankën. Ky nuk do të ishte një problem shumë madhor me depozituesit, pasi dhe në tregun informal ka disa kontrata. Pra, marrëveshja do të bëhej mbi bazën e një kontrate noteriale, ndoshta duke lënë dhe një peng të caktuar.

Shqetësimi kryesor ka qenë që institucione financiare të palicencuara nga Banka e Shqipërisë të mos kryenin aktivitetin e kreditimit pa pasur licencën për kredidhënie. Pra, të mos kryenin aktivitetin e mbledhjes së depozitave e të jepnin kredi pa pasur licencë sepse kjo mund të krijonte premisat e firmave piramidale, të cilat mund të shkaktonin humbje të qytetarëve. Mesa kemi vënë re, ky element nuk ka qenë i zhvilluar dhe ne do të përpiqemi maksimalisht që ta parandalojmë zhvillimin e këtij fenomeni. Në raport me tregun informal, ne dëshirojmë të tërheqim vëmendjen e të gjithë individëve që të jenë sa më të kujdesshëm në alternativat e investimit dhe të marrin në analizë rreziqet. Është e këshillueshme që çdo lloj investimi të bëhet nëpërmjet institucioneve financiare dhe bankave të licencuara, pasi këto janë të specializuara për të kryer analiza për kredidhënie dhe për të vlerësuar të gjithë elementët e rreziqeve. Individët vetë nuk janë të specializuar për të bërë analiza rreziku në investim. Por, nga ana tjetër është e drejtë e çdo individi që në mënyrë individuale të zgjedhë formën e tij të huadhënies dhe huamarrjes, duke marrë përsipër rrezikun.

Pyetja: Në kushtet kur kemi këtë treg kreditimi në vend të mbërthyer në ngërç, pra nuk e kemi në ritmet që do të donim kreditimin e ekonomisë, a do të këshillonit ju rihapjen e Bursës së Tiranës? Ka qenë një projekt i hershëm, ka qenë departament pranë Bankës së Shqipërisë, u shkëput, doli institucion me vete, deri sa një vit e gjysëm më parë qeveria e mbylli fare si institucion, për shkak se nuk kryente asnjë lloj funksioni, thjesht kishte shpenzime operative. Në kushtet ku ndodhet aktualisht ekonomia shqiptare , nevojitet një treg kapitalesh?

Guvernatori: Zhvillimi i tregjeve të kapitaleve do të ishte sigurisht një element mjaft pozitiv, në kushtet ku është jo vetëm ekonomia shqiptare, por dhe ekonomia e rajonit. Natyrisht që një treg sekondar, një treg paralel i kapitaleve do të ndikonte shumë në eficiencën e ndërmjetësimit financiar. Nuk do të ishin vetëm bankat të vetmet institucione financiare që do të mbështesnin kreditimin dhe rritjen ekonomike, por do të ishte dhe shitblerja e kapitaleve nëpërmjet bursës. Ka pasur disa iniciativa, të cilat kanë qenë të dështuara. Iniciativa kryesore ka qenë Bursa e Tiranës, e cila u mbyll duke mos pasur aktivitet në vite. Elementi kryesor që ndikon në zhvillimin e bursës është niveli i formalitetit. Kuotimi, listimi, certifikimi do të bëhej mbi bazën e bilanceve të certifikuara, pasi shitblerja në bursë duhet të kishte një farë vërtetësie. Në rast se do të kemi një nivel të lartë informaliteti, bursa do të kthehej më shumë në një qendër spekulimi se sa në një qendër ku do të shiteshin dhe do të bliheshin si duhet kapitalet.

Pyetja: Është momenti i duhur tani meqenëse kemi nismën anti-informalitet, kontrollin në bazë nivel risku të kompanive të mëdha?

Guvernatori: Në çdo moment mund të ketë iniciativa private për të krijuar Bursën e Tiranës. Sigurisht që do të duhej të konsolidoheshin disa. Është një nga objektivat e Bankës së Shqipërisë, por gjithsesi ky objektiv do të vijë në momentin e duhur dhe në kohën e duhur, për të mos qenë të nxituar dhe për të mos marrë iniciativa, të cilat nuk do të kishin efekt. Është e mirëpritur dhe do të merret në analizë çdo lloj iniciative mbi bazë të kritereve të përcaktuara. Për të qenë realist, tregu është akoma në nivele primitive dhe me nivel të lartë informaliteti. Niveli i informalitetit duhet të vijë në rënie dhe tregu duhet të rregullohet në ato raporte që pastaj krijimi i një burse të jetë eficient në drejtim të shitblerjes së aksioneve dhe zhvillimit të një tregu paralel të kapitaleve. Ky është gjykimi i momentit që do të jepja, do të duhet kohë.

Pyetja: Janë licencuar disa fonde investimi, një pjesë e ekspertëve të ekonomisë hedhin dyshimin se ndërmjet tyre po blihen një pjesë e kredive të këqija që aktualisht siç e cekëm pak më lart dhe që do ta zhvillojmë më vonë në minutat në vijim, ka arritur në nivelet 19.5%. Është e vërtetë kjo?

Guvernatori: Fondet e investimit janë disa fonde, të cilat menaxhojnë tepricën e likuiditetit dhe kryesisht kanë investuar në blerjen e letrave me vlerë të qeverisë shqiptare, pasi është i vetmi instrument, e vetmja letër me vlerë e qeverisë. .Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare i licencon dhe mbikëqyr këto fonde investimi.

Nuk është e vërtetë që po blihen pjesë të kredive të këqija. Nuk kemi konstatuar dhe nuk e kemi pasur këtë si shqetësim. Janë disa analiza që bëjnë disa "analistë", që mund të krijojnë disa teori konspirative, të cilat janë të pabazuara. Unë i kam dëgjuar, por nuk ka shqetësim.

Pyetja: Politika monetare është shoqëruar me një ulje të interesave të bonove të thesarit dhe obligacioneve. Një investim më pak për qytetarët shqiptarë, pritet që të ketë një rënie të mëtejshme, duket sikur nga e gjithë kjo situatë ka përfituar vetëm qeveria. Në qoftë se do të shikonim raportin e buxhetit faktik janë afro 1.4 miliardë lekë më pak që janë paguar nga ekzekutivi për borxhin e brendshëm.

Guvernatori: Qeveria, huamarrjen e saj e ka zhvilluar kryesisht nëpërmjet eurobondit në tregjet ndërkombëtare dhe këtë e ka bërë në mënyrë që të lërë tepricat e likuiditetit në sistemin bankar të lira për të mbështetur me kredi rritjen dhe zhvillimin e ekonomisë shqiptare. Kjo është theksuar në disa nga deklaratat tona. Natyrisht që nga ulja e normave të interesit ka përfituar dhe qeveria për atë pjesë të huamarrjes së brendshme. Por, kostoja më e madhe e borxhit ka qenë e lidhur me eurobondin. E theksuam dhe në fillim të emisionit që normat e interesit nga ndikimi i politikës monetare lehtësuese janë ulur në të tre segmentet e tregut financiar. Jo vetëm kredi dhe depozita por dhe në letrat me vlerë. Ky i fundit është një segment që sigurisht do ta ndjente efektin. Ne nuk planifikojmë një ulje të mëtejshme të normës së interesit për momentin, pasi treguesit e fillimvitit sikurse përmendëm kanë pasur një ecuri pozitive. Dhe në rast se do të arrijmë objektivat tanë sipas parashikimit, - qoftë në nivelin e rritjes ekonomike, në nivelin e rritjes së inflacionit, rritjes së kredisë dhe gjithë treguesit e tjerë, - atëherë natyrisht që politika monetare lehtësuese do të por ndoshta jo më në të tilla nivele. Gjithçka është për t'u parë dhe për t'u axhustuar.

Pyetja: Pra nuk është ezauruar, stimulimi monetar?

Guvernatori: Jo nuk është ezauruar.

Pyetja: Mund të kemi një ulje të mëtejshme?

Guvernatori: Stimuli monetar nuk është ezauruar, norma bazë e interesit është në nivelin 1.25%. Ka akoma hapësirë. Në rast se ne do të kemi situata që konsumi, investimet, rritja ekonomike, niveli i inflacionit do të jenë më të ulët se parashikimi, nëse do të kemi goditje nga jashtë, të cilat do të sjellin një përkeqësim të treguesve të ndryshëm makroekonomikë, atëherë do të jemi të detyruar të ndërmarrim dhe një ulje të mëtejshme, ose dhe masa në forma jo konvencionale. Por të gjitha këto për momentin janë forma alternative. Për momentin, ne jemi në situatën aktuale dhe po monitorojmë treguesit.

Pyetja: Masat jokonvencionale çfarë nënkuptojnë?

Guvernatori: Masat jokonvencionale, sikurse e kemi diskutuar, janë lehtësira sasiore, që janë ndjekur nga bankat qendrore të shteteve të ndryshme.

Pyetja: Pra të prodhohet para dhe të injektohet në ekonomi?

Guvernatori: Nuk është saktësisht kjo. Ky do të ishte hapi i fundit. Mund të ketë lehtësira sasiore në drejtim të stimulimit të kreditimit, pra përsëri të ndikojmë nëpërmjet uljes së çmimit të kredisë dhe injektimit të likuiditetit në sistemin financiar me çmime më të ulëta se sa çmimi i tregut në mënyrë që të stimulohet kreditimi. Kjo ka qenë ndoshta një nga masat e para jokonvencionale që kanë ndjekur disa shtete si Anglia, Hungaria dhe disa shtete të rajonit.

Masat jokonvencionale që kanë të bëjnë me lehtësirat sasiore janë larg nga realiteti shqiptar, pasi ka disa kritere të cilat duhet të plotësohen. Në radhë të parë, ne kemi një raport të lartë likuiditeti dhe nuk kemi nevojë për likuiditet. Në radhë të dytë, ne nuk jemi në recension, si disa shtete të Evropës që kanë aplikuar këto masa pasi kanë rënë në recension. Treguesi i inflacionit ka qenë në nivel deflacioni, ndërkohë që ne nuk kemi rënë në deflacion, ne nuk kemi rënë në recension, kemi likuiditet mjaftueshëm. Bazuar në të gjithë treguesit makroekonomikë, nuk jemi afër momentit të aplikimit të masave jokonvencionale. Politika monetare ka qenë lehtësuese, sikurse ka qenë lehtësuese politika monetare e të gjitha bankave qendrore. Do të presim e do të shohim çfarë do të ndodhë.

Pyetja: Një ndër shqetësimet që është ngritur në raportin e Bankës së Shqipërisë ka qenë fakti që në katër vitet e fundit është rritur ndjeshëm vlera e kolateraleve të ekzekutuara nga bankat, e thënë ndryshe për shkak të kthimit të kredive, sistemi bankar ka marrë kolateralet ose hipotekat të cilat ishin lënë si garanci për huatë e dhëna. Duket sikur sistemi bankar ka marrë tashmë edhe natyrën e real - estate ose agjencive të pasurive të patundshme. Sa shqetësues është ky fenomen që, për të thënë të vërtetën, e keni ngritur dhe ju në raportet tuaja?

Guvernatori: Fenomeni i nivelit të kredive me probleme është shqetësues dhe ky fenomen lidhet me ekzekutimin, marrjen e kolateraleve në pronësi nga banka. Duke pasur një normë të lartë të kredive me probleme, sigurisht që bankat janë të detyruara të shkojnë drejt marrjes në administrim ose në ekzekutim të kolateraleve, pasi do të duhet të rimarrin fondet e tyre, detyrimet e tyre. Në situatën e rritjes së portofolit të kredive me probleme, është rritur dhe sasia e kolateraleve, të marra nga bankat. Është ekzagjeruar fakti që bankat janë kthyer në agjenci real astate, nuk është kështu. Kjo që ndodh është standard në të gjithë botën. Natyrisht që bankat mund të krijojnë brenda departamenteve të tyre njësi të caktuara për menaxhimin e pronave të paluajtshme.

Pyetja: Por sa rrezik është në kushtet kur tregu I ndërtimit vetë është pak në ngërç, nuk ka kërkesë ose ka kërkesë për disa apartamente të vogla? Pra atyre mund t'u mbetet prona, ndërkohë që iu duhen paratë. Ky është shqetësimi?

Guvernatori: Kjo nuk shfaq asnjë rrezik në raport me tregun e ndërtimit. Këtu nuk ka asnjë problem.

Pyetja: Mund t'i bjerë vlera e pronës e cila është marrë si kolateral?

Guvernatori: Tregu vetërregullohet. Bankat janë përpjekur që këto kolaterale të marra në pronësi të shiten brenda vlerave të tregut. Mund të ketë një tendencë për një rënie çmimi, pasi banka në radhë të parë do të dojë të mbulojë detyrimin e saj. Pavarësisht se ka një rregull të përcaktuar standard, në fakt çdo rimarrje nga shitja e pronës e cila është mbi detyrimin e bankës, i rikthehet klientit. Pra jo të gjitha këto para merren nga banka. Pjesa tjetër, në rast se është mbi këtë nivel, i kthehet klientit.

Problem është që bankat janë ndërmjetësuese financiare dhe jo agjenci real estate. Kjo përbën një ngarkesë për bankat. Për këtë arsye, ne kemi ndryshuar rregulloren, për të krijuar lehtësi në mbajtjen e këtyre pronave në bilancet e bankave. Kemi krijuar një zgjatje kohore deri në 7 vjet, në mënyrë që ato të jenë të mbuluara dhe me provigjione të humbjeve.

Pyetja: Kjo është një situatë joshqetësuese?

Guvernatori: Nuk është situate shqetësuese, është pasojë e nivelit të lartë të kredive me probleme.

Pyetja: Le të mbetemi te niveli i kredive me probleme. Pavarësisht se bankat fshinë nga bilancet e tyre mbi 23 miliardë lekë të huave të cilat ishin pa shpresa kthimi, nëse shprehemi kështu, po kështu ra në 18.2% niveli i kredive me probleme, në fund të dhjetorit 2015. Në muajt e parë të 2016, u konstatua një rritje e këtij treguesi, sipas të dhënave të shoqatës së bankave, deri në 20%, ndërsa të dhënat e pak ditëve më parë treguan që kanë zbritur prapë në 19.5% por që mbetet sërish një nivel i lartë. Çfarë po ndodh, pse nuk po kthehen kreditë?

Guvernatori: Niveli i kredive me probleme do të ketë luhatje patjetër, nuk mund të jetë në një rënie të vazhdueshme. E rëndësishme është që nga niveli 25%, treguesi ka ardhur në rënie. Pra, plani i masave që kemi ndërmarrë ka pasur efekt, si në raport me nxjerrjen e kredive nga bilancet, po ashtu dhe në raport me disa kredi të ristrukturuara të cilat janë kthyer në kredi që vazhdojnë të performojnë.

Pyetja: Ka raste të tilla?

Guvernatori: Patjetër ka raste të tilla. Ka disa raste të cilat kanë ndikuar rritjen e nivelit të kredive me probleme nga 18.2% në afro 20%. Kjo ka ardhur kryesisht nga dy klientë të mëdhenj, të cilët ne i kemi deklaruar edhe më parë në raportimin tonë në Komisionin e Ekonomisë, Kurum dhe Armo. Ndikimin kryesor e ka dhënë kryesisht Kurum pasi i janë provigjionuar me 100% pas shpalljes së falimentit. Pavarësisht se klienti ka paguar dhe performuar standard në bankat ku ai ka pasur llogaritë e tij, si pasojë e kërkesave të rregullores për menaxhimin e fondeve rezervë për mbulimin e humbjeve me huatë, bankat kanë qenë të detyruara ta provigjionojnë 100%. Për Armo-n provigjionimi ka qenë i kryer më parë. Të dyja këto raste kanë ndikuar në rritjen prej 1% të nivelit të kredive me probleme.

Pyetja: Pra nuk ka qenë shqetësim se kemi klientë të tjerë të cilët nuk po kthejnë kredinë?

Guvernatori: Jo ky ka qenë ndikimi kryesor. Tani mund të ketë edhe klientë të tjerë të cilët mund të përkeqësohen, siç mund të ketë edhe klientë të tjerë të cilët përmirësohen. Në përgjithësi rëndësi ka që tendenca të shkojë në drejtim pozitiv. Nuk mund të themi që do të kemi 0% NPL, pasi është e pamundur. Nga ana tjetër, dhe një NPL mbi nivelet aktuale është shqetësuese. Në vija të përgjithshme, ne kërkojmë që pjesa e klientëve që performojnë dhe kthejnë kredinë të vijnë në rritje në raport me pjesën që nuk paguan. Pavarësisht nga kjo, e rëndësishme mbetet kredidhënia. Këtu ne flasim për një raport, për një përqindje, pasi niveli i kredive me probleme është kredia e keqe në raport me tepricën e huasë. Në rast se ne do të na rritet teprica, pra do të rritet kredidhënia, do të binte dhe niveli i kredive me probleme. Do të binte niveli i kredive me probleme si shifër në radhë të parë sepse është një raport, por në radhë të dytë kjo do të ndikonte në përmirësimin e përgjithshëm të klimës ekonomike dhe indirekt klientët me probleme do të kishin më shumë hapësira për të gjeneruar të ardhura dhe do të kishte një përmirësim. Pra në vija të përgjithshme një situatë më e mirë ekonomike, e mbështetur me një rritje të kreditimit, do të ndikonte në uljen e nivelit të kredive me probleme.

Pyetja: Në Forumin e fundit që ju zhvilluat me FMN-në dhe Bankën Botërore, cilat kanë qenë rekomandimet kryesore apo mesazhet kryesore që u dhanë?

Guvernatori: Forumi konsistonte pikërisht në këto objektiva, për të identifikuar potencialet e ekonomisë shqiptare, për të bërë një vlerësim të gjendjes së ekonomisë shqiptare dhe të mundësive që ka ekonomia shqiptare për rritje dhe se sa bankat tregtare i identifikojnë këto mundësi, çfarë strategjish kanë për t'i harmonizuar, për të rrahur mendimet, për të ndarë shqetësimet me bankat dhe për të bërë një prezantim sa më të mirë nga palë të ndryshme si të ekonomisë shqiptare, si të këndvështrimit të tyre ashtu dhe nga këndvështrimi i rajonit për të bërë krahasimet e duhura dhe për të parë mundësitë e zhvillimit. Njëkohësisht u diskutua dhe u analizua dhe ndikimi i faktorit të kredive me probleme, pasi vitin e kaluar, po ky Forum ka qenë i fokusuar vetëm tek kreditë me probleme. E ritheksoj që niveli i kredive me probleme ndikon në optimizmin ose pesimizmin e vendimmarrjes së bankave, në drejtim të kredidhënies, por ne duhet ta shohim dhe më gjerë. Me përjashtim të një elementi që e kemi adresuar në bashkëpunim dhe me qeverinë shqiptare, ne duhet të shohim të gjitha mundësitë për rritjen e kreditimit. Rritja e kreditimit, dhe këtë do ta theksojmë, është një element i cili ndikon në rritjen ekonomike. Është parakusht, por nuk është i vetmi, pasi kemi pasur edhe situata, momente të rritjes ekonomike të cilat nuk kanë ardhur vetëm nga rritja e kreditimit, por nga rritja e investimeve të huaja, nga rritja e investimeve të tjera, nga rritja e konsumit, etj. Pra ka dhe shumë elementë të tjerë të cilët ndikojnë në nivelin e rritjes ekonomike. Kreditimi është një nga parakushtet e rëndësishme që ndikon, por shpeshherë duke e theksuar shumë me dëshirën e mirë për të ndikuar te rritja ekonomike, theksohet më shumë seç duhet dhe duket sikur presim vetëm nga një gjë e vetme, ndërkohe që harrojmë dhe gjithë elementët e tjerë funksionalë.

Pyetje: Zoti Guvernator, ka qenë një plan masash i qeverisë shqiptare por edhe i Bankës së Shqipërisë për uljen e nivelit të kredive me probleme. Le të themi, ne e thamë pak më lart, që janë një pjesë e bizneseve të mëdha të cilat kanë edhe 65% të totalit të stokut të kredive me probleme, është një ligj për falimentin i cili është i hartuar nga Ministria e Drejtësisë dhe IFC-ja, që tashmë ndodhet në Kuvend për miratim. Si po zbatohet ky plan dhe si do të zgjidhet borxhi i këtyre kompanive të mëdha që duket se po dikton edhe politikën kredituese të sistemit bankar në Shqipëri?

Guvernatori: Plani i masave në fakt është hartuar që vitin e kaluar. Një nga objektivat e mia kryesore që në marrjen e detyrës si Guvernator ka qenë adresimi i problemit të kredive të pakthyera, pasi e përmendëm që është një pengesë serioze në drejtim të vazhdimit të rritjes së kreditimit. Ne u përpoqëm që në këtë plan masash të përfshihen të gjithë elementët që do të ndikonin dhe do të ndihmonin sektorin bankar për performancën e kthimit nga këto kredi. Normalisht ky plan ka dhënë efektet e tij. Ai përfshinte ndryshime ligjore, rregullatore dhe fiskale. Normalisht mbas shumë vitesh diskutimesh si pasojë e këtij plani masash u arrit të bëhet një fshirje e kredive të humbura mbi tre vjet nga bilancet. Por kjo nuk do të thotë, edhe një herë e theksoj, që këto kredi u falën, thjesht u lehtësuan bilancet financiare dhe këto dolën si zëra jashtë bilancit.

Pyetje: Por që detyrimet aty janë, bizneset do t'i paguajnë.

Guvernatori: Detyrimet janë aty dhe bankat po kryejnë të njëjtën punë. Ne diskutojmë për aspektin kontabël, aspekti financiar në bilance dhe pasqyrat financiare të bankave, të cilat të lehtësuara do të përmirësojnë treguesit financiarë të vetë bankave, siç është mjaftueshmëria e kapitalit, treguesit e likuiditetit, treguesit e profitabilitetit, dhe mbi bazën e këtyre treguesve vendimmarrja për kredidhënie është gjithmonë më optimiste. Por e ritheksoj këto kredi vazhdojnë të jenë aty, dhe ndikojnë në uljen e nivelit të kredive me probleme vetëm në aspektin shifror. Po ashtu mjaft kredi të tjera të mëdha janë ristrukturuar, sikurse e përmenda. Vështirësia ka qenë që disa ekspozime të mëdha kanë qenë në më shume se një bankë, kanë qenë kredi të sindikuara (ose siç njihen syndicated loans).

Pyetje: Pra një biznes ka pasur kredi në disa banka dhe kjo normalisht e bën të vështirë që të trajtohen?

Guvernatori: Po, kjo e bën të vështirë vendimmarrjen pasi nuk është një bankë e vetme në vendimmarrje por janë dy, tre, katër banka, të cilat duhet të rakordojnë dhe të bien dakord me njëra-tjetrën për skemën e ristrukturimit. Kjo ka qenë po ashtu nën mbikëqyrjen, monitorimin dhe koordinimin e Bankës së Shqipërisë. Ne jemi përpjekur dhe kemi luajtur një rol në kuadër edhe të një projekti të Bankës Botërore i cili i jep asistencë Bankës së Shqipërisë për të ndikuar koordinimin e punës ndërmjet bankave për ristrukturimin e kredive. Njëkohësisht është dhe ligji i falimentit që ju përmendët. Ekzekutimin e kolateralit ne e diskutuam. Ndikimi i lehtësirave rregullatore lidhet me ekzekutimin e kolateralit me procedura jashtëgjyqësore. Por dhe ligji i falimentit për ato kompani të cilat nuk kanë të ardhme, nuk kanë më shpresë për të vazhduar, do të ndikonte...

Pyetje: ...që bankat të shlyheshin të parat në momentin që...

Guvernatori: Do të ndikonte që bankat të shlyheshin të parat. Gjithashtu do të ndikonte dhe vetë gjendjen e kredimarrësve, pasi disa kredimarrës kanë disa biznese, të cilat nuk janë fitimprurëse, dhe vazhdojnë të jetojnë në kurriz të kompanive të tjera. Mbyllja e këtyre kompanive do t'i lehtësonte dhe vetë kredimarrësit në situatën e tyre ekonomike dhe financiare për të pasur të ardhura më të mira, por dhe për t'iu përgjigjur bankave në mënyrë më korrekte. Këto janë elementet kryesore të planit të masave për uljen e kredive me probleme.

Pyetje: Ka afate se kur mund të zgjidhet çështja e kompanive të mëdha që kanë këtë problematikë me disa banka?

Guvernatori: Jo, nuk ka afate sepse nuk ka pse të ketë. Në fakt secili rast ndryshon nga tjetri. Vetë bankat kanë disa afate. Afatet janë ligjore. Ka rregullore dhe në bazë të rregullores në rast se klienti nuk i përgjigjet bankës për një periudhë të caktuar kohe do të klasifikohet i dyshimtë, nën standard, me kredi të humbur e me radhë dhe në momentin që ka kaluar një periudhë prej 360 ditë, banka do të fillojë procedurat e ekzekutimit të kolateralit në kushtet normale të respektimit të ligjit në një shtet ligjor.

Pyetje: Për të mbuluar edhe pjesën e riskut të vet...

Guvernatori: E rëndësishme është që portofoli i kredive me probleme është i mirëkolateralizuar, pra i mbuluar me kolaterale.

Pyetje: Por nuk ka rrezik për depozituesit?

Guvernatori: Nuk ka rrezik për depozituesit. Por banka do para, pasi është ndërmjetësuese financiare dhe nuk do prona. Banka e ka pasurinë, por duhet ta përkthejë atë në para për të mbuluar humbjet nga moskthimi i kredisë dhe për t'iu përgjigjur depozituesve, pasi kreditë jepen me paratë e depozituesve.

Ne si bankë qendrore e shikojmë reformën në drejtësi si shumë vendimtare edhe në këtë drejtim. Kjo ndikon përsosjen e sistemit gjyqësor për dhënien e të drejtës palës që e ka të drejtën. Në rastin konkret, kur banka ka të drejtë duhet të marrë të drejtën e saj duke ekzekutuar kolateralin në mënyrë që ajo t'u përgjigjet edhe depozituesve, që në fund të fundit janë qytetarët shqiptarë.

Pyetje: Proceset që janë zvarritur, kanë pasur ndikim më pas tek pjesa e bilancit të bankave apo dhe te ky nivel i lartë i kredive me probleme? Ka raste të cilat janë në gjyq, kjo ishte ajo që...

Guvernatori: Ka shumë raste të cilat janë në gjyq, por çështja është pikërisht zvarritja me gjyq e rasteve. Pra, bankat kanë të drejtë ta përdorin marrëveshjen e kredisë si titull ekzekutiv për ekzekutimin e kolateralit, por nga ana tjetër klientët i kanë bllokuar në gjyq duke i shtyrë pafundësisht proceset. Sigurisht që në fjalë të fundit, gjyqi mund të fitohet nga banka, por e rëndësishme është që për sa kohë që banka nuk merr dot paratë e veta, ka një kosto shtesë.

Pyetje: Z. Guvernator, doja t'ju pyesja në minutat e fundit të emisionit për ndikimin e Brexit-it, referendumi britanik që tashmë e nxjerr jashtë Britaninë e Madhe nga Bashkimi Evropian. Shqetësimet nga Fondi Monetar Ndërkombëtar, i kemi dëgjuar pak ditë më parë edhe në qëndrimin e FMN-së mbi shkallën e prekjes së ekonomisë së Eurozonës. Ne i kemi vuajtur pasojat në valë të dytë të efekteve të asaj çfarë ka ndodhur në vendet fqinje dhe në vendet e kontinentit të vjetër. Kemi pasur rastin e krizës financiare globale të 2008-s. Në rastin e Brexit, ka rrezik për Shqipërinë?

Guvernatori: Ekonomia e Britanisë së Madhe është një e gjashta e ekonomisë së Eurozonës. Vetëm si pasojë e këtij treguesi, Fondi Monetar Ndërkombëtar dhe gjithë institucionet ndërkombëtare në analizat e tyre natyrisht që do ta marrin në konsideratë ndikimin e daljes së Mbretërisë së Bashkuar nga Bashkimi Evropian. Është një element që do të ketë ndikime, të cilat akoma janë të paqarta. Ne pamë në momentin e parë, kur rezultati i referendumit ishte për dalje, që pati një luhatje jashtëzakonisht të madhe në tregjet dhe në bursat ndërkombëtare. Vetë Londra ka statusin e një qendre ndërkombëtare financiare. Mbetet për t'u parë se ç'do të ndodhë, është shumë e paqartë, luhatjet e bursave dhe humbjet e shkaktuara janë mjaft të mëdha...

Pyetje: Dy trilion sterlina të vlerësuara nga Standard &Poor's...

Guvernatori: Natyrisht, humbje shumë të mëdha. Ky ishte efekti i parë që ne patëm nga dalja e Mbretërisë së Bashkuar dhe efekti që pritej, por askush s'e parashikonte në radhë të parë nëse do të kishte dalje apo jo, dhe në radhë të dytë sa do të ishte humbja. Këto janë rezultate të paparashikuara, dhe vijnë si rezultat i perceptimit. Reagimi ndaj bursave është ndjeshmëria e investitorëve dhe perceptimi i krijuar nga dalja dhe jo një efekt real ekonomik...

Pyetje: Paraja është ajo që trembet më shumë, thuhet në ekonomi. Jemi të përgatitur ne në rast se ky rrezik nuk do të jetë vetëm perceptim dhe të mos ndodhë vetëm te bursat?

Guvernatori: Sikurse e kemi thënë dhe në deklaratat tona të mëparshme, Shqipëria është shumë pak e integruar me Mbretërinë e Bashkuar. Niveli i investimeve të huaja është pothuajse afër zeros. Niveli i aktivitetit të shkëmbimeve tregtare, import-eksport, është rreth 0.6%. E vetmja gjë që Shqipëria ka kryesisht si një element indikator që është më i lartë në përqindje në shifra janë remitancat, që përbëjnë rreth 10-11% të nivelit total të remitancave. Edhe në këtë aspekt, ne nuk presim një rënie drastike të remitancave, por si pasojë e zhvlerësimit të paundit, kjo do të ndikonte në të ardhurat që do të kishin familjet shqiptare të cilat do t'i këmbenin këto para për të jetuar me lekë në Shqipëri. Por kjo është një e ardhur jo shumë indikative për të ndikuar në rritjen ose uljen e nivelin të rritjes së ekonomisë shqiptare. Ajo që pritet për t'u parë është ndikimi indirekt, pra cili do të jetë ndikimi në Eurozonë dhe në partnerët tanë kryesorë tregtarë. Dihet që Shqipëria ka Eurozonën si partner kryesor tregtar, kryesisht Italinë dhe Greqinë.

Pyetje: Dhe Gjermaninë sipas të dhënave të fundit.

Guvernatori: Dhe Gjermaninë. Pra, çdo ndikim i Eurozonës në një kohë të dytë do të kishte ndikim në rajon, jo vetëm në Shqipëri. Për të qenë realist, ekonomia e Shqipërisë është më e vogël, por ndikimet vijnë. Edhe ndikimet e krizës financiare të vitit 2008 në momentin e parë u duk sikur nuk do ta preknin Shqipërinë, meqenëse është një treg i paintegruar, por në një afat kohor dy-tre vjet më pas, Shqipëria i ndjeu pasojat e krizës. I rezistoi krizës, por pasojat u ndjenë. E njëjta gjë do të ndodhte edhe me daljen e Britanisë, nëse do të kemi një ndikim negativ në Eurozonë. E rëndësishme është që, jo vetëm nga ana ekonomike por dhe nga këndvështrimi politik, Eurozona të mbetet e bashkuar. Pra, të mos ketë dalje të mëtejshme, të mos ketë një efekt zinxhir i cili do të krijonte pastaj luhatje të mëtejshme në tregjet ndërkombëtare, sidomos në Eurozonë, dhe do të ishte i paparashikueshëm çdo lloj efekti. Kjo pastaj do të ndikonte qoftë në rajonin tonë, qoftë në Shqipëri.

Pyetje: Do të ishte një efekt i përgjithshëm pastaj.

Guvernatori: Do të ishte një efekt ndoshta i përgjithshëm, por këto janë hipoteza. Ajo që ne shohim nga rezultatet e vrojtimeve të ditëve të para është që nga këndvështrimi politik ka një prapsje, ose ka një "pendesë" nga ana e Mbretërisë së Bashkuar, duke parë humbjet e pësuara nga Brexit. Pra duke parë humbjet duket se ka pendesë, por ky është rezultat i vrojtimeve dhe i mediave. Është një situatë shumë komplekse.

Pyetje: Dhe një qëndrim konkret nga Skocia, themi gati për t'u shkëputur nga Britania.

Guvernatori: Normalisht që mund të shkëputet. Pra gjithë këta janë elementë pozitivë në drejtim të konsolidimit të Eurozonës. Jo më larg se ditët e fundit kemi vënë re që partitë e ekstremit të djathtë në Eurozonë kanë humbur pikë dhe ka fituar pikë Kancelarja Merkel.

Pyetje: Kështu që s'ka rrezik për ekstremizëm dhe nuk ka rrezik për shkëputje të tjera mesa duket.

Guvernatori: Krejt normale që krijohen situata uniteti mbas një humbje të caktuar, por kjo nuk do të thotë që do të jenë konsistente në të ardhmen. Gjithçka është për t'u studiuar. Ka shumë sfida të mëtejshme për vetë Eurozonën dhe si pasojë dhe për ekonominë e Shqipërisë. Rëndësi ka që ne të jemi të orientuar në modelin tonë, në reformat tona strukturore. Rëndësi ka që ne të bëjmë mirë detyrat tona të shtëpisë.

Pyetje: Ka rënie të paundit. Në Britani arriti në nivelin më të ulët që nga viti 1985. Në Shqipëri gjithashtu reagimi ishte i menjëhershëm, tashmë e kemi diku në agjencitë këmbimit, ku sipas kursit të Bankës së Shqipërisë shkëmbehet diku rreth 159 lekë. Preket rezerva valutore e Bankës së Shqipërisë, duke qenë se një pjesë është në paund?

Guvernatori: Rezerva valutore e Bankës së Shqipërisë është e mirëdiversifikuar, vetëm një pjesë e vogël është në paund. Në total, nga ndryshimet fillestare mbas Brexit, ne patëm një fitim prej 7.5 milion eurosh. Pra, në total nga ndryshimet e kursit të këmbimit të paundit, dollarit dhe euros, ky ishte fitimi pas Brexit. Kjo sigurisht që vlerësohet çdo ditë. Rezerva valutore e Bankës së Shqipërisë është e konsoliduar dhe pjesa në paund është e papërfillshme. E rëndësishme është të themi që kemi sasi të mjaftueshme paundi për të plotësuar nevojat e ekonomisë dhe të qytetarëve, në rast se do të lindin Por ndikimet nga paundi, për rezervën valutore të Bankës së Shqipërisë janë të papërfillshme. Gjithashtu, për ta ritheksuar dhe një herë, ekspozimet e sistemit financiar në paund janë shumë të ulëta, si për bankat ashtu edhe për individët. Ka shumë pak depozita në paund, dhe pothuajse zero kredi në paund. Pra, duke qenë se ne nuk kemi aktivitet tregtar me Mbretërinë e Bashkuar, nuk kemi kursime apo qarkullim monedhe në paund, sikurse ndodh me euron.

Pyetje: A do të ndihet tek euro, pasi duket një dobësim i euros, forcim i dollarit për shkak edhe të faktorëve të brendshëm se është sezoni turistik? Një pjesë e emigrantëve vijnë nga jashtë dhe nuk dihet ndikimi që mund të ndihet nga shatori kur fillon sezoni i ri dhe situata bëhet më e qartë.

Guvernatori: Do të duket mbas shtatorit sesa do të jetë ndikimi në euro. Leku është forcuar, euro dhe paundi janë dobësuar. Ndërkohë, gjatë periudhës së verës, të hyrat e emigrantëve në euro ndikojnë në forcimin e lekut dhe dobësimin e euros, por mbetet për tu parë.

Gjithsesi monedha shqiptare ka qenë e qëndrueshme, ajo ka rezistuar jashtëzakonisht mirë në kohë në raport me monedhat e huaja. Po të shikojmë monedhat e vendeve të rajonit të cilat nuk janë në Eurozonë, kanë luhatje dhe zhvlerësime shumë herë më të mëdha sesa monedha shqiptare. Kjo tregon që ekonomia shqiptare i ka rezistuar mjaft mirë gjithë periudhave të krizës dhe vazhdon të rezistojë.

Pyetje: Pra na leverdis që të kërkojmë kredi në lekë, t'i mbajmë paratë në depozita në lekë dhe t'i bëjmë investimet në lekë?

Guvernatori: Kredia në lekë na leverdis në rast se ne i gjenerojmë të ardhurat në lekë. Na leverdis të marrim kredi në lekë, në qoftë se ne shesim produktet ose kemi të ardhura në lekë për të shmangur rrezikun e këmbimit valutor, kurse depozitat mund t'i mbajmë dhe në lekë dhe në monedhë të huaj, është e njëjta gjë.

Pyetje: Zoti Guvernator, unë ju falënderoj për këtë intervistë në Ekopolitikë.

Guvernatori: Faleminderit.