NJOFTIM PËR SHTYP
Fjala e Guvernatorit Sejko në samitin e Ministrave të Financave dhe Guvernatorëve me temë “E ardhmja financiare e rajonit”, 12 – 13 qershor 2015, Becic, Mal i Zi

Ndikimet e ndryshimeve të mëdha në tregun e këmbimit valutor të monedhave të forta ndaj monedhave vendase

Politika monetare në ekonomitë më të zhvilluara, të cilat aktualisht po kalojnë një periudhë të zgjatur me normë interesi praktikisht 0 dhe sasi të bollshme likuiditeti, në mënyrë jo të qëllimshme ka shkaktuar pasoja në tregjet ndërkombëtare të këmbimit valutor.

Lëvizjet e paprecedente gjatë viteve të mëparshme kanë nisur një zhvendosje të rëndësishme në terma të luhatjeve të kursit të këmbimit ndër monedhat e aktorëve kryesorë të ekonomisë globale. Për shembull, kur Rezerva Federale reduktoi normën e saj të interesit pranë zeros në vitin 2009 dhe më pas vijoi me programet e lehtësimit sasior, zëra të shumtë e konsideruan si një luftë të fshehtë të monedhës. E njëjta gjë mund të thuhet për Bankën Qendrore Evropiane dhe për shumë banka të tjera qendrore.

Megjithatë, për shkak të lidhjeve tregtare dhe financiare me monedhën euro, preferencave historike përkundrejt dollarit amerikan dhe normave të ulëta të interesit të frangës zvicerane, zhvillimet e kursit të këmbimit të këtyre monedhave, mbartin efekte më të rëndësishme brenda ekonomive të vendeve të Evropës Qendrore Lindore dhe Juglindore.

Në rastin e Shqipërisë, jemi të lidhur kryesisht me monedhën euro dhe dollarin amerikan vetëm për shkak të faktit se, Shqipëria ishte ekonomia e fundit që përqafoi lehtë frangën zvicerane.  Në kohën që ajo u fut në treg, banka qendrore ishte tashmë e shqetësuar nga pesha më e madhe e huave në monedhë të huaj dhe ndaloi zgjerimin e mëtejshëm nëpërmjet rregullores makroprudenciale (provigjione më të larta dhe kolateral i detyrueshëm).  

Nga ana tjetër, zhvillimet e monedhës euro janë veçanërisht të rëndësishme në lidhje me veprimtarinë e ekonomisë reale, konkurrencës së eksporteve dhe zhvillimeve financiare, përderisa një sasi e konsiderueshme e tregtisë së aktiveve dhe detyrimeve të bankave (pothuajse gjysma e kursimeve dhe më shumë se 50% e huave) mbahen në monedhën euro. Ndërkohë, dollari amerikan është gjithashtu i rëndësishëm si mjet i tregtisë dhe si monedhë për mbajtjen e kursimeve.

Shpërthimi i krizës shkaktoi shumë shqetësime në Shqipëri, veçanërisht në lidhje me çështje të stabilitetit financiar (meqenëse 75% e portofolit të tepricës së huave ishte në monedhë të huaj, kryesisht në monedhën euro). Gjithsesi, leku shqiptar ka qenë një nga monedhat më të qëndrueshme ndër monedhat me kurs të lirë këmbimi në vendet e Evropës Qendrore Lindore dhe Juglindore ose në vendet në zhvillim në Evropë.

Ndoshta në mënyrë surprizuese, leku u shfaq si monedha më pak e luhatshme nga të gjitha monedhat e tjera. Në pesë vitet e kaluara, koeficienti i variacionit të tij ishte më pak se një, ndërsa ai i monedhave të tjera varion nga tre deri në trembëdhjetë herë më shumë se sa koeficienti i monedhës së Shqipërisë. Kjo ecuri ka ndihmuar shumë stabilitetin financiar dhe atë të çmimeve (norma e inflacionit në Shqipëri gjithashtu është dukshëm më pak e luhatshme), por nga ana tjetër ka parandaluar/shtyrë një rregullim tepër të nevojshëm në flukset tregtare të lidhura me konsumin dhe investimet.

Në përgjithësi, analiza jonë tregon se luhatjet e kursit të këmbimit të lekut ndaj dollarit amerikan dhe frangës zvicerane kanë pasqyruar kryesisht pozicionin e tyre ndaj monedhës euro, e cila është monedha kryesore dhe më e rëndësishme e transaksioneve tregtare dhe financiare.  Aktualisht, ekonomia është më shumë dhe kryesisht më e ndjeshme ndaj goditjeve në Eurozonë, ndërsa përgjigjja ndaj politikave ekonomike të ShBA-ve ose të vendeve të tjera ndjek atë të Eurozonës.

Sipas këndvështrimit tonë, ecuria e monedhës lek ndaj monedhave të forta/kryesore, pavarësisht deficitit të huaj të lartë, dërgesat  e emigrantëve në rënie dhe politika monetare lehtësuese janë pasqyruar në ngushtimin e hendekut të normave të politikës monetare midis Shqipërisë dhe Eurozonës (diferenca ishte 4% katër vjet më parë dhe sot është më pak se 2%), tregon dy fakte të rëndësishme:

Së pari, ndryshe nga vendet e tjera të Evropës Lindore Qendrore dhe Juglindore, Shqipëria si vendet partnere në rajon nuk ka integruar prodhimin dhe strukturën e saj industriale me Eurozonën. Përveç kësaj, ndërmjetësimi financiar pothuajse është mbështetur plotësisht nga depozitat vendase, të cilat kanë mbuluar vazhdimisht më shumë se 100% të tepricës së kredisë. Kështu që, në kohën e shpërthimit të krizës, ne nuk përjetuam rrjedhje të mëdha dhe të rëndësishme të kapitalit.

Së dyti, mekanizmi relativisht i ngadaltë i transmisionit (për shkak të problemeve të bilancit dhe pritshmërive pesimiste në lidhje me situatën në Greqinë fqinje) nuk i është përgjigjur proporcionalisht reduktimit të normës së interesit. Në këto kushte, programi sasior lehtësues i Bankës Qendrore Evropiane ka mbështetur më tej qëndrueshmërinë e monedhës lek ndaj monedhës euro.

Në përfundim, dua të them se ky stabilitet i ruajtur i monedhës lek ndaj monedhës euro është aset i çmuar. Megjithatë, stabiliteti afatgjatë do të varet nga rritja e ardhshme ekonomike, inflacioni si dhe nga modelet dhe kushtet e tregtisë.  Monedha lek do të vazhdojë regjimin e kursit të lirë të këmbimit valutor për të pasqyruar forcat e tregut dhe qëndrimin përkatës të politikës monetare.