NJOFTIM PËR SHTYP
Fjala e Guvernatorit të BSH, z.Ardian Fullani, në Takimin e nivelit të lartë mbi politikat makroprudenciale "Stabiliteti makrofinanciar në vendet kandidate dhe vendet e mundshme kandidate për në BE: mësimet për t'u nxjerrë", Frankfurt, 14 dhjetor 2010

Të nderuar kolegë,

Është kënaqësi për mua që të ndaj me ju përvojën tonë me krizën, si dhe disa mendime lidhur me mësimet kryesore për t’u nxjerrë për të ardhmen. Këndvështrimi im lidhur me këtë çështje do të përqendrohet në rastin e Shqipërisë, si një ekonomi me treg në zhvillim, e cila e importoi krizën përmes kanaleve dhe ndërlidhjeve të tregut financiar. Sfidat për t’u përballuar nga vendet e Evropës Lindore dhe nga vendimmarrësit ishin përgjithësisht të së njëjtës natyrë, ndërkohë që reagimi i politikave të tyre ndryshonte në varësi të strukturave përkatëse ekonomike, dallimeve institucionale dhe shkallës së lirisë të gëzuar prej tyre.

Më lejoni që të paraqes shkurtimisht tre mesazhet kryesore të fjalës sime:

Mesazhi i parë është që në periudhën afatgjatë, nuk ekziston asnjë konflikt midis stabilitetit të çmimeve dhe atij financiar – në fakt, ata përforcojnë njëri-tjetrin dhe aftësinë e ekonomisë për të përballuar goditje të forta të brendshme dhe të jashtme. Nga pikëpamja e bankës qendrore, një derivim i sa më sipër është që çdo masë makroprudenciale e marrë për rritjen e stabilitetit financiar përbën një investim për stabilitetin e çmimeve në periudhën afatmesme dhe atë afatgjatë. Besoj se ky përfundim gjen mjaft mbështetje në përvojën e Shqipërisë gjatë kohëve të fundit.

Mesazhi im i dytë është që tregjet financiare globale, madje dhe ato rajonale, kërkojnë mbikëqyrje globale ose të paktën rajonale, si dhe mekanizma për zgjidhjen e krizës. Ashtu sikurse problemet që lindin në një sektor të caktuar të ekonomisë mund të përshkallëzohen në zhbalancime të përgjithshme makroekonomike, ashtu dhe zhbalancimet financiare të një institucioni financiar apo të një vendi mund të çekuilibrojnë vende ose institucione të tjera financiare. Për këtë arsye, ndonëse bashkëpunimi midis autoriteteve mbikëqyrëse të vendit mëmë dhe atij pritës është një domosdoshmëri, mendoj që në këtë drejtim mund të bëhet akoma dhe më shumë.

Mesazhi im i tretë ka të bëjë me rolin e ankorave në hartimin dhe zbatimin e politikave makroprudenciale. Politika monetare bëhet e besueshme për shkak të fokusit të qartë mbi një matje transparente të stabilitetit të çmimeve (inflacioni i çmimeve të konsumit), e cila më pas rrit përgjegjshmërinë e bankës qendrore për arritjen e tij e për rrjedhojë, fleksibilitetin operacional të saj. Në thelb, koncepti i stabilitetit financiar është më i vështirë, madje dhe në nivel teorik. Megjithatë, mendoj që më shumë duhet bërë për përkufizimin sasior të këtij termi dhe njehsimin e kuptimit të tij. Një gjë e tillë do të mundësonte një komunikim më transparent dhe mbështetje më të madhe nga ana e publikut për masat e ndërmarra nga banka qendrore.

Më lejoni që në vijim të shtjelloj çështjet e lartpërmendura.

1. Stabiliteti i çmimeve dhe masat makroprudenciale.

Një vështrim panoramik mbi përvojën e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore me krizën e fundit do të dëshmonte për një numër të madh përfundimesh. Ndërsa në pamje të parë kjo do të konsiderohej normale, vlen të kujtohet se vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore gëzojnë mjaft karakteristika të përbashkëta në strukturat e tyre ekonomike dhe financiare. Për më tepër, ato u goditën nga e njëjta goditje e jashtme dhe pikërisht në të njëjtën kohë. Kështu, mund të arrihet në një përafrim të një eksperimenti të kontrolluar mbi rolin e politikave makroekonomike përpara dhe gjatë krizës.

Duke marrë përsipër rrezikun e përgjithësimit, do të thosha që ekonomitë e vendeve të Evropës Qendrore dhe Lindore karakterizoheshin nga i njëjti model zhvillimi dhe nga të njëjtat probleme. Ne përfituam nga flukset e mëdha hyrëse të kapitalit, kryesisht në formën e investimeve të huaja direkte, remitancave dhe financimeve nga jashtë. Bankat me origjinë nga vendet e Evropës Perëndimore penetruan në sistemin tonë financiar, duke rritur kështu ndërmjetësimin financiar dhe lehtësuar flukset hyrëse të kapitalit. Ky proces çoi në rritjen e shpejtë të kreditimit dhe të rritjes ekonomike të bazuar në modelin e orientuar drejt konsumit. Teksa inflacioni përgjithësisht është mbajtur nën kontroll, zhbalancimet dhe dobësitë financiare kanë qenë në rritje, në formën e rritjes së shpejtë të çmimeve të pasurive të patundshme dhe ekspozimit të bilanceve ndaj likuiditetit në valutë.

Ekonomitë tona u goditën nga kriza që në javën e parë të muajit tetor 2008. Frika e kontaminimit u intensifikua më tej, si pasojë e uljes së menjëhershme të vlerës së tregut të grupeve bankare të BE-së që operojnë në rajonin tonë. Kjo pati një ndikim negativ mbi besimin e publikut në sistem, duke çuar kështu në tërheqjen e depozitave. Më pas, me përshkallëzimin e krizës financiare dhe transformimin e saj në një recesion ekonomik global, ndikimet u shtrinë deri në ekonominë reale dhe në zhvlerësimin e kursit të këmbimit. Pjesa më e madhe e vendeve të rajonit u përball me mungesën e likuiditetit si pasojë e tërheqjes së depozitave, si dhe me nivele më të ulëta të remitancave dhe investimeve të huaja direkte. Bilancet u prekën nga probleme të lidhura me mungesën e likuiditetit dhe zhvlerësimin e kursit të këmbimit, të cilat më pas u pasqyruan negativisht në konsum dhe investime. Kështu, perspektiva e stabilitetit financiar u përkeqësua më tej, duke rritur mundësinë që zhvlerësimi i bilanceve dhe kontraktimi ekonomik ta mbështesnin njëri-tjetrin në një spirale vicioze.

Megjithatë, aftësia e ekonomive tona për t’i absorbuar këto goditje ishte e ndryshme. Nisur nga një skenar i tillë kontraktimi, instinkti i natyrshëm i politikave makroekonomike është ndërmarrja e masave kundërciklike në formën e politikave ekspansioniste monetare dhe fiskale. Pavarësisht nga kjo, prania në këtë ekuacion e problemeve të lidhura me stabilitetin financiar e ndryshuan ndjeshëm atë. Mund të argumentojmë me bindje se vendet që përjetuan zhbalancimet më të pakta makroekonomike dhe financiare gjendeshin në një pozicion më të mirë për të ndërmarrë politika kundërciklike dhe në fakt, ato rezultuan vendet që i tejkaluan më shpejt ndikimet e krizës.

Besoj se Shqipëria ishte pikërisht një nga këto vende:

• Ne nuk u përballëm me falimentim bankash apo me injektime të kapitalit nga ana e shtetit;
• Ne u përballëm, por e ndryshuam shpejt kursin e krizës së besimit në sistemin financiar dhe ndikimet e saj negative. Në fakt, ne nuk përjetuam situata të mungesës së ndërmjetësimit financiar;
• Ne vijuam të përjetojmë rritje ekonomike, ndonëse me një ritëm më të ngadaltë;
• Ne arritëm t’i mbajmë pritshmëritë inflacioniste të ankoruara.

Në vijim, do të ndaj me ju mendimet tona dhe masat e marra gjatë gjithë kësaj periudhe. Në përfundim, do të bëj një përmbledhje të mësimeve të mia personale të nxjerra nga kjo krizë.

Përpara krizës, Banka e Shqipërisë i shihte me shqetësim kërcënimet e mundshme financiare që po akumuloheshin gjatë viteve të ndërmjetësimit të shpejtë financiar. Për ta ilustruar më konkretisht: pjesa më e madhe e rritjes së kredisë shkonte për sektorin e patregtueshëm të ekonomisë, ku shërbimet dhe ndërtimi përbënin pjesën më të madhe të kësaj rritjeje. Për më tepër, më shumë se 70% e totalit të kredisë ishte në valutë, ku ajo në euro zinte peshën kryesore të tepricës së kredisë.

I gjithë rajoni po përjetonte situata të ngjashme. Përshtypja e përgjithshme ishte që novacionet financiare kishin ulur rrezikun dhe likuiditeti i bollshëm në nivel global kishte krijuar një tablo mjaft optimiste. Pavarësisht një përqindjeje vërtetësie në këtë përshtypje, ritmi vjetor i ndërmjetësimit financiar ishte tejet i lartë. Mendoj se në veçanti dy ishin aspektet kryesore të ndërmjetësimit financiar që përbënin shqetësim. Së pari, agjentët ekonomikë krijuan teprica financiare duke përdorur përgjithësisht sistemin financiar. Në përmbushjen e nevojave të tyre, sistemi financiar i radhit dhe i pozicionon agjentët sipas kohëzgjatjes së periudhës së maturimit dhe të likuiditetit. Kjo është e vërtetë nëse supozojmë që të gjitha pretendimet dhe detyrimet do të përmbushen në kohën dhe radhitjen e duhur. Në të kundërt, nëse ky supozim shkelet dhe ka një mbivendosje në përmbushjen e pretendimeve dhe të detyrimeve, atëherë sistemi financiar mund të bëhet i paqëndrueshëm. Shqetësimi ynë ishte se po krijoheshin mjaft hendeqe në një periudhë të shkurtër e të shpejtë dhe ekonomia shqiptare dukej se po përjetonte atë që më vonë do të quhej kanali i ndërmarrjes së rrezikut. Së dyti, po vërehej se sektori bankar po keqvlerësonte rreziqet. Përqendrimi i lartë në sektorë apo klientë të caktuar tregonte mungesën e një analize të duhur të rrezikut apo të administrimit të rrezikut nga ana e bankave, ndërkohë që kreditimi i huamarrësve të pambrojtur në një regjim fleksibël të kursit të këmbimit dukej një çështje potencialisht e lidhur me rrezikun moral.

Ne e trajtuam shqetësimin e parë duke rritur shkëmbimin e informacionit dhe lehtësuar dialogun midis politikës monetare, stabilitetit financiar dhe mbikëqyrjes në bankë. Normalisht, përgjegjësia e politikës monetare shtrihet nga pika më e ulët deri tek ajo më e lartë e ciklit të biznesit, pasi ajo është e mandatuar me zbutjen e luhatjeve në ekonomi ose në çmime. Megjithatë, kohëzgjatja e hendeqeve dhe e çrregullimeve financiare mund të jetë shumë e ndryshme dhe zakonisht shumë më e gjatë. Për këtë arsye, ekziston mundësia që politika monetare ta harrojë stabilitetin financiar; kështu, kishte të ngjarë që ne të mos kuptonim informacione të rëndësishme lidhur me ndikimet që vendimmarrja e politikës monetare mund të kishte mbi qëndrueshmërinë e buxhetit të agjentëve. Kjo është dhe arsyeja pse unë besoj që ishte mjaft e rëndësishme që në procesin e vendimmarrjes së politikës monetare të përfshiheshin edhe mbikëqyrësit e stabilitetit financiar. Nisur nga ky arsyetim, në Komitetin Këshillues për Politikën Monetare u përfshinë dhe Drejtori i Departamentit të Mbikëqyrjes dhe i atij të Stabilitetit Financiar. Kështu, politika jonë monetare nuk u përqendrua vetëm në diskutimin e efekteve makro, por edhe në diskutimin e efekteve mikro të vendimmarrjes. Një zhvillim i tillë çoi në koordinimin e politikave brenda bankës qendrore. Mendoj që kjo është linja e parë e mbrojtjes që kishim në filozofinë tonë. Ajo na ndihmoi në gjetjen e ekuilibrit të duhur midis të gjitha politikave.

Shqetësimi i dytë u trajtua përmes vendosjes së masave më shtrënguese në rregulloret makroprudenciale dhe përforcimit të mbikëqyrjes në vend të bankave. Përmes këtyre ndërhyrjeve të natyrës rregullative dhe mbikëqyrëse, ne synuam përmirësimin e qeverisjes dhe të transparencës së bankave tregtare, përforcimin e vlerësimit të rrezikut dhe të strategjive për zbutjen e tij, përmirësimin e raportit të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe të likuiditetit, si dhe uljen e ekspozimit ndaj rrezikut të kredisë që rrjedh nga huamarrës të pambrojtur në valutë ose nga praktika lakmitare të ndjekura nga ana e bankave tregtare.

Hapësirë Informuese 1. Masat e marra në fushën e mbikëqyrjes bankare gjatë periudhës përpara krizës.
 
Në muajin qershor 2007, hyri në fuqi Ligji i ri “Mbi bankat në Republikën e Shqipërisë”. Ky ligj përcakton parime dhe rregulla rigoroze mbi administrimin e rrezikut, duke synuar mbrojtjen e depozituesve, investitorëve dhe ruajtjen e stabilitetit të sistemit bankar.

Në muajin janar 2008, filloi funksionimi i Regjistrit të Kredive, i cili përfaqëson një zhvillim të rëndësishëm infrastrukturor.

Në muajin mars 2008, Banka e Shqipërisë miratoi një paketë amendimesh rregullative, të cilat përgjithësisht orientoheshin drejt adoptimit të politikave më konservatore në disa drejtime kryesore të funksionimit të përditshëm të bankave tregtare.

Në terma më praktikë, kjo terapi mund të përshkruhet si më poshtë:

• Në përputhje me Ligjin e ri “Mbi bankat në Republikën e Shqipërisë”, u vendosën kufi të rinj sasiorë për llogaritjen, mbikëqyrjen dhe raportimin e ekspozimeve të mëdha të bankave ndaj bankave mëmë dhe subjekteve të lidhura.
• Me qëllim diversifikimin më të mirë të rrezikut që lind nga përqendrimi i investimeve të bankave në tregjet financiare ndërkombëtare, u vendosën kufi më të ulët për ekspozimet e mëdha të bankave.
• Kontrolli i brendshëm konsiderohet një pjesë integrale e qeverisjes së bankave. Për këtë arsye, një theks i veçantë u vu mbi formulimin e parimeve kryesore për një kontroll të brendshëm të pavarur, të paanshëm dhe të përgjegjshëm. Kontrolli i brendshëm duhet të mbulojë çdo pjesë të bankës, me qëllim parandalimin e lindjes dhe të zhvillimit të rreziqeve të padëshiruara.
• Qeverisja e përgjegjshme është një parim kyç, veçanërisht në rastin e institucioneve financiare, suksesi i të cilave, ndër të tjera, kushtëzohet ndjeshëm nga besimi i publikut në to. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë e konsideron cilësinë e kapaciteteve njerëzore – që nënkupton punësimin e individëve të aftë në procesin e vendimmarrjes dhe të administrimit të rrezikut – si tejet të rëndësishme. Procesi i vendimmarrjes duhet të mbështetet gjithmonë në opinionet dhe rekomandimet e këtij niveli ekspertësh.
• Një vëmendje e veçantë iu kushtua edhe transparencës lidhur me produktet dhe shërbimet bankare dhe financiare të ofruara. Kërkesat e reja ligjore standardizojnë mënyrën dhe formën e dhënies së informacionit për klientët lidhur me produktet dhe shërbimet bankare të ofruara prej tyre.
• Pjesë e kësaj pakete të re ishte dhe standardizimi i informacionit që bankat dhe degët e bankave të huaja duhet të japin lidhur me veprimtarinë kryesore të bankave, organizimin dhe drejtimin e tyre, ecurinë dhe gjendjen e tyre financiare, administrimin e rrezikut dhe politikat e kontabilitetit.
   
  Në të njëjtën linjë, reagimi ynë politik gjatë krizës ishte i kujdesshëm, duke i dhënë prioritet stabilitetit financiar dhe ruajtjes së pritshmërive inflacioniste ndaj stimujve të qartë ekonomikë. Në fillim të tremujorit të parë të vitit 2009, paniku financiar, problemet e likuiditetit – veçanërisht për atë në valutë – ngadalësimi ekonomik në Eurozonë dhe tensionet financiare në sistemin bankar evropian ndikuan si në sektorin real, ashtu dhe në atë financiar të ekonomisë shqiptare. Kreditimi u ngadalësua ndjeshëm, kursi i këmbimit filloi të zhvlerësohej dhe parashikimet lidhur me rritjen ekonomike dhe inflacionin pësuan rënie. Ndërkohë, tërheqjet e depozitave vijuan më tej dhe problemet e lidhura me likuiditetin u thelluan.

Banka e Shqipërisë injektoi likuiditet të bollshëm në monedhën vendase në tregun ndërbankar, duke përforcuar njëkohësisht mbikëqyrjen bankare dhe bashkëpunimin me autoritetet e huaja mbikëqyrëse të këtyre bankave. Një zhvillim specifik që duhet përmendur është dhe rritja e kufirit të sigurimit të depozitave, lëvizje e cila shënoi një pikë kthese në krizën e besimit të publikut në sistemin bankar dhe në problemet e lidhura me likuiditetin në këtë sistem.

Nga një perspektivë e ngushtë e përqendruar në objektivin kryesor të stabilitetit të çmimeve, natyrshëm, fokusi i politikës monetare do të ishte marrja e masave ekspansioniste. Megjithatë, çështjet e lidhura me balancat e jashtme të ekonomisë sonë, stabilitetin e saj financiar dhe nevojën për ankorimin e pritshmërive i kushtëzuan vendimet tona. Më lejoni t’i shtjelloj më tej këta faktorë. E përballur me presione inflacioniste në rritje por të kontrolluara, banka qendrore e përqendroi vëmendjen e saj në faktorët përcaktues të stabilitetit financiar. Duke shmangur ndjekjen e një politike monetare ekspansioniste, banka qendrore nuk i rriti presionet mbi kursin e këmbimit, të cilat më pas do të ushtronin presione në rritje mbi huamarrësit e pambrojtur dhe bilancet e bankave. Për më tepër, ulja e normës së interesit mund të nxiste tërheqjen e depozitave dhe të shkaktonte probleme të likuiditetit dhe zhvlerësim të mëtejshëm. Në atë kohë, këto ishin dy shqetësimet kryesore të lidhura me stabilitetin financiar.

Megjithatë, ekonomia shqiptare përfitoi stimul makroekonomik në formën e ekspansionit fiskal. Kjo politikë kundërciklike u bë e mundur si rezultat i punës së mëparshme për konsolidimin e pozicionit fiskal dhe për ankorimin e politikave makroekonomike dhe pritshmërive të publikut. Shqipëria u përball me krizën duke gëzuar një pozicion të qëndrueshëm fiskal në drejtim të deficitit dhe borxhit publik, duke krijuar hapësira për manovrim dhe ekspansion fiskal për mbështetjen e ekonomisë përpara ndërhyrjes së mundshme të politikës monetare. Kështu, mësimi i parë për autoritetet për t’u nxjerrë nga kriza do të ishte ndjekja e politikave kundërciklike, të cilat do të lejonin marrjen e masave më të guximshme në kohë krize.

Cilat janë mësimet për të ardhmen? Mendoj se sapo e përmenda mësimin e parë. Ndërkohë, mësimi i dytë, i cili lidhet me stabilitetin e çmimeve dhe atë financiar, është po kaq i rëndësishëm. Stabiliteti i çmimeve dhe ai financiar nuk konfliktohen (nuk bien ndesh) me njëri-tjetrin në periudhën afatgjatë. Bankierët qendrorë nuk duhet të harrojnë kurrë se paraja me kurs ligjor, mbi të cilën e bazojmë mënyrën tonë të jetesës dhe mirëqenien tonë, është një kontratë shoqërore, e bazuar në besimin e shoqërisë që çdo kartëmonedhë do të nderohet nga krijuesi i asaj paraje, që në shumicën e rasteve është banka qendrore. Ky besim është një nga shtyllat kryesore që garantojnë jo vetëm sistemin ekonomik, por mbarë shoqërinë.

Mendoj se edhe në periudhën afatshkurtër, bankat qendrore gëzojnë instrumentet e duhura për arritjen e këtyre dy objektivave: normën bazë të interesit mbi operacionet e rifinancimit; politika makroprudenciale në nivel sistemi; si dhe mikro-mbikëqyrje të kujdesshme të bankave tregtare. Disponueshmëria e dy objektivave dhe e të paktën dy instrumenteve, duhet të mundësojë një miks optimal të politikave, të paktën në teori. Në praktikë, ashtu siç dëshmohet dhe nga përvoja jonë, bankat qendrore nuk duhet të zmbrapsen, me qëllim zbutjen ose të paktën kufizimin e zhbalancimeve financiare. Gjithashtu, sa herë që ne përballemi me probleme të qenësishme ekonomike dhe me ndikime potencialisht negative mbi sistemin, atëherë fokusi ynë bëhet stabiliteti financiar. Kam bindjen e plotë se detyra e parë dhe kryesore për një bankë qendrore është sigurimi i integritetit të parasë dhe të sistemit bankar.

(Në dy çështjet e mëposhtme do të ndalem më shkurtimisht.)

2. Mbikëqyrja e përbashkët dhe mekanizmat e reagimit ndaj krizës.

Ndërtimi i urave të komunikimit të vazhdueshëm me drejtuesit e bankave në vend, autoritetet e huaja mbikëqyrëse të këtyre bankave dhe me selitë e bankave mëma ka rezultuar mjaft i rëndësishëm për trajtimin e problemeve përpara daljes së tyre nga kontrolli. Teksa komunikimi është një këshillë e shpeshtë dhe mjaft e përdorur, ne e përdorëm atë duke kaluar nivelet e mirësjelljes. Për ne ishte e qartë se zhvillimi financiar po ndiqte një model të caktuar. Institucionet financiare, ashtu si të gjitha bizneset e tjera, adoptojnë strategji marketingu duke i shtrirë ato në të gjitha tregjet. Për ne, kjo nënkupton se me zhvillimin dhe testimin e një produkti të ri në tregje të tjera, ata do të ndjekin të njëjtin model dhe strategji marketingu në tregje të tjera, gjithashtu.

Në periudhën përpara krizës, institucionet financiare kishin filluar të praktikonin kreditimin e ekonomisë me para ekzotike, duke ofruar norma shumë të ulëta interesi dhe pa patur asnjë lidhje ekonomike me veprimtarinë e huamarrësit. Të vetëdijshëm për këto zhvillime dhe duke u nisur nga komunikime të mëparshme me bankat e tjera qendrore të rajonit, u paralajmëruam që t’i vërenim shenjat e para të një sjelljeje të tillë në ekonominë tonë. Kështu, pas shenjave të para të këtij lloji kreditimi, patëm një diskutim me nivelin drejtues të bankave që operojnë në Shqipëri dhe e ndaluam në mënyrë administrative kreditimin me para ekzotike për të gjithë huamarrësit e pambrojtur.

Në nivel sistemi, kam bindjen se përvoja jonë e fundit theksoi disa çështje që duhen shqyrtuar me më shumë kujdes në të ardhmen. Këtu përmend vetëm tre prej tyre.

• Politikat që lehtësuan flukset hyrëse të kapitalit në ekonomitë e rajonit nuk u pasuan nga masa që do të siguronin vazhdimësinë e likuiditetit të nevojshëm me ndalimin apo ndryshimin e kursit të këtyre flukseve. Vendet e rajonit nuk përfituan nga marrëveshjet swap apo marrëveshje të tjera ngjashme, të cilat do të na mundësonin akses në likuiditet afatshkurtër. Dikush mund të shprehet se në kohë normale kjo mund të zgjidhet në nivel grupi. Megjithatë, u provua që jo domosdoshmërisht ky ishte rasti në periudhën e krizës. Për shkak të ndërlidhjes së sistemeve tona financiare, mendoj se kjo çështje meriton më tepër vëmendje në të ardhmen.
• Një hap i rëndësishëm i ndërmarrë për zbutjen e krizës financiare në vendet e Evropës Qendrore dhe Lindore ishte Iniciativa e Vjenës, e cila stabilizoi si bilancet e grupeve të mëdha bankare që operojnë në rajon, ashtu dhe besimin e publikut në to. Mendoj se kjo lehtësirë e ofruar duhet të jetë e përhershme, të paktën në rastin e një krize të mundshme financiare globale apo evropiane. Pavarësisht disa mangësive të saj, të paktën jo në formën e çështjeve që lidhen me rrezikun moral, ajo rrit rezistencën e sistemit bankar dhe nxit bashkëpunim më të madh midis autoriteteve mbikëqyrëse vendase dhe të huaja.
• Rregullimi financiar dhe arbitrazhi rregullativ ishte një çështje e rëndësishme si përpara ashtu dhe gjatë krizës. Përpara krizës, grupet bankare përfshiheshin në regjime dhe politika rregullative kundër njëri-tjetrit. Sa herë e kemi dëgjuar ankesën: “Pse nuk e lejoni këtë, fqinjët tuaj e lejojnë!”. E unë jam i sigurt se mjaft prej jush në këtë sallë e kanë dëgjuar një ankesë të tillë, gjithashtu. Gjatë krizës, ne pamë disa vende që u përpoqën të gjenin zgjidhje individuale për probleme të përbashkëta. Ndonëse e respektoj plotësisht individualitetin dhe prioritetet e ndryshme të secilit vend, mendoj se të gjithë ne do të kishim përfitime nga një përqasje më kolektive ndaj rregullimit.
• Në nivel vendi, mendoj se theksi duhet t’u vihet institucioneve financiare me rëndësi sistemike, duke treguar kujdesin e duhur që mos të krijohen perceptime të gabuara lidhur me rrezikun moral. Në rajonin tonë, këto institucione përgjithësisht përfaqësohen nga bankat. Në opinionin tim, këto banka duhet të bëhen subjekt i një kuadri rregullativ më strikt, në drejtim të kërkesave të kapitalit dhe të likuiditetit, profilit të biznesit dhe të rrezikut, duke përfshirë dhe planet e kontingjencës. Autoriteti mbikëqyrës duhet të jetë gjithmonë i përgatitur për skenarin më negativ dhe duhet të sigurohet që procedurat e administrimit të krizës janë të plota dhe të testuara. Në këtë proces, rekomandimet e vlefshme të organizatave ndërkombëtare do të shqyrtohen me kujdes, me qëllim zbatimin e suksesshëm të tyre në kohë. Është mjaft e rëndësishme që të ruhet një bashkëpunim i ngushtë me autoritetet e tjera publike në vend, duke përfshirë edhe qeverinë.

3. Ankorat e politikave makroprudenciale.

Roli i ankorave në politikën monetare është i mirënjohur. Më lart përmenda se një mësim i rëndësishëm për t’u nxjerrë nga kriza për autoritetet është që ato të ndjekin në mënyrë rigoroze politika kundërciklike. Do të doja të ndalesha paksa në këtë çështje. Unë mendoj se Shqipëria ishte e përgatitur për krizën, për shkak të rolit të rëndësishëm që programet e FMN-së kanë luajtur si një ankorë e huaj e besueshme për politikat ekonomike. Programet e FMN-së dhe procesi i anëtarësimit në BE kanë luajtur një rol të ngjashëm në të gjitha vendet e Evropës Qendrore dhe Juglindore. Megjithatë, me daljen e këtyre vendeve nga programet dhe me anëtarësimin e tyre në BE, është vërejtur një zbehje e nxitjeve politike për vijimësinë e konsolidimit fiskal. Ngjarjet aktuale tregojnë se simptomat janë përhapur dhe në anëtarë të tjerë më të vjetër të BE-së, ku politika të tilla bëhen shkak për destabilitet.

Për këtë arsye, roli i ankorave është mjaft i rëndësishëm për ruajtjen e stabilitetit financiar. Një rregull fiskal i shëndetshëm, i qartë dhe i zbatueshëm do të ishte një hap tejet i rëndësishëm. Një tjetër hap do të ishte një mbikëqyrje efektive e bazuar në rregulla të thjeshtë dhe të qartë të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe të likuiditetit. Akordi Basel III është hapi i parë në drejtimin e duhur. Një përqasje e unifikuar dhe një set instrumentesh teknike për kryerjen e stress test-eve do të ishin gjithashtu të domosdoshme. Stress test-et e përbashkëta të kryera nga SEBQ janë rruga e drejtë përpara. Megjithatë, do ta inkurajoja mjaft edhe shtrirjen e tyre për vendet kandidate dhe vendet e mundshme kandidate të Evropës Qendrore dhe Lindore, me qëllim arritjen e një sistemi matës të unifikuar në mbarë Evropën. Së fundi, masa të tjera të zhbalancimeve financiare, si për shembull rritja e tepërt e çmimit të aktiveve, keqvlerësimi i rreziqeve, dëshira për rritje fitimi dhe ndërmarrja e rreziqeve të shtuara, duhet të inkorporohen më mirë në modelet standarde të përdorura nga bankat qendrore.

Përfundime

Nisur nga ky diskutim, një bankë qendrore nuk mund ta shmangë përgjegjësinë e saj për ruajtjen e stabilitetit financiar, edhe pse kjo nuk është e përcaktuar si një mandat specifik. Përvoja jonë si një vend me ekonomi në zhvillim dëshmon se stabiliteti i çmimeve dhe ai financiar janë parakushte për njëri-tjetrin. Motoja jonë është që çdo investim në stabilitetin financiar i bërë sot, do të sjellë mjaft përfitime për stabilitetin e çmimeve në periudhën afatgjatë.

Paralelisht, mendoj se përvoja jonë e përbashkët gjatë gjithë periudhës së krizës tregoi se më shumë mund të bëhet në drejtim të zhvillimit dhe institucionalizimit të mekanizmave të duhur, të cilët do të mundësonin një administrim më të mirë të likuiditetit në valutë në vendet e Evropës Lindore. Mekanizmi i llojit të Iniciativës së Vjenës, i cili inkurajon angazhimin e bankave mëma ndaj filialeve të tyre në Evropën Lindore dhe dekurajon mungesën e ndërmjetësimit financiar në këto vende, mund të bëhet i natyrës së përhershme me përfitime të shtuara për të gjitha palët e interesuara. Gjithashtu, mund të përmirësohet harmonizimi rregullativ dhe mund të zbutet arbitrazhi rregullativ.

Lidhur me politikat makroprudenciale, argumentova mbi nevojën për zhvillimin e ankorave specifike, të cilat do ta bënin objektivin e stabilitetit financiar më të besueshëm, më transparent e për rrjedhojë, më të arritshëm. Matja e stabilitetit apo destabilitetit financiar mund të jetë një proces i vështirë, por kjo nuk duhet të na dekurajojë që të mos përpiqemi ta realizojmë.

Ju faleminderit për vëmendjen!