NJOFTIM PËR SHTYP
Fjala e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë, z. Ardian Fullani mbi vendimmarrjen e politikës monetare të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, 30 korrik 2014

Sot, në datën 30 korrik 2014, Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë mori në shqyrtim dhe miratoi Deklaratën e Politikës Monetare për gjashtëmujorin e parë 2014. Pasi u njoh me zhvillimet më të fundit ekonomike e monetare në vend, si dhe në vijim të diskutimeve mbi ecurinë e pritur të tyre në të ardhmen, Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë vendosi të mbajë të pandryshuar normën bazë të interesit, në nivelin 2.50%. Në gjykimin e Këshillit, presionet inflacioniste nga sektori real dhe financiar janë dhe do të vazhdojnë të mbeten të ulëta. Në këto rrethana, politika monetare do të mbetet në kah stimulues për periudhën në vijim, duke krijuar kushte të përshtatshme monetare për kthimin e inflacionit në objektiv, në një periudhë afatmesme.

(Më lejoni në vijim të bëj një pasqyrë të zhvillimeve ekonomike e të çështjeve kryesore të diskutuara në mbledhjen e sotme.)

***

Ekonomia shqiptare ka njohur përmirësim në gjashtëmujorin e parë të vitit. Rritja ekonomike ka qenë në territor pozitiv dhe duket se ka shenja progresive gjallërimi, stabiliteti ekonomik e financiar i vendit mbetet solid, ndërsa kushtet e brendshme e të jashtme financiare kanë tendenca lehtësimi. Zgjerimi i aktivitetit ekonomik ka ardhur nga rritja e konsumit dhe e investimeve private, dhe është mbështetur nga një miks stimulues i politikave makroekonomike. Ecuria ekonomike e gjashtëmujorit të parë ka qenë përgjithësisht në linjë me parashikimet tona, por ecuria e inflacionit ka qenë më e dobët se pritjet, si pasojë e presioneve dizinflacioniste të ardhura nga ambienti i jashtëm dhe goditje të tjera të ofertës.

Në vija të përgjithshme, Banka e Shqipërisë pret që tendencat e gjashtëmujorit të parë të mbarten edhe në gjysmën e dytë të vitit 2014 dhe vitin në vazhdim. Rritja ekonomike do të vijojë të mbetet pozitive dhe të forcohet më tej, duke ndihmuar në kthimin gradual të inflacionit në objektiv brenda horizontit afatmesëm të veprimit të politikës monetare. Në gjykimin tonë, politikat makroekonomike duhet të vazhdojnë të mbeten në kahun stimulues, për sa kohë që ekonomia shqiptare do të vazhdojë të operojë me kapacitet jo të plotë, dhe inflacioni apo pritjet inflacioniste nuk janë të konsoliduara pranë objektivit të Bankës së Shqipërisë. Tabloja e zhvillimeve të pritura përmban natyrisht edhe rreziqe. Këtu do të rendis katër prej tyre: (i) burimet e rritjes nuk janë ende të qëndrueshme; (ii) ekonomia shqiptare është mjaft e ndjeshme ndaj goditjeve të ofertës; (iii) parashikimet tona janë të kushtëzuara nga ndjekja e kurseve të programuara të politikave makroekonomike, të cilat duhet të vazhdojnë të jenë të kujdesshme në vendosjen e balancës midis stimulit afatshkurtër dhe ekuilibrave afatmesëm e afatgjatë; dhe (iv) ecuria ekonomike do të varet nga përshpejtimi i reformës strukturore, si në nivel makro ashtu edhe në nivel mikroekonomik.

Në vazhdim do të ndalem më në detaj në çështjet që parashtrova.

Norma e inflacionit në gjashtëmujorin e parë ka rezultuar e ulët dhe nën objektiv. Inflacioni mesatar rezultoi 1.6% në tremujorin e dytë të vitit 2014, duke shënuar rënie krahasuar me vlerën e regjistruar një tremujor më parë. Inflacioni vjetor zbriti në nivelin 1.5% në muajin qershor. Ecuria e tij vijon të përcaktohet prej dinamikës së çmimeve të produkteve ushqimore të papërpunuara, ndërsa grupet e tjera të shportës kanë patur një kontribut të vogël në inflacion.

Në aspektin makroekonomik, vlera e ulët e inflacionit ka reflektuar shfrytëzimin jo të plotë të kapaciteteve prodhuese, normat e ulëta të inflacionit në vendet partnere, dhe pritjet afatshkurtra në rënie për inflacionin.

Sipas të dhënave të INSTAT-it, ekonomia shqiptare u rrit me 1.65% gjatë tremujorit të parë të vitit. Kjo normë rritjeje ishte në zonën e sipërme të parashikimeve tona. Sipas të dhënave paraprake, rritja ekonomike pritet të forcohet në tremujorin e dytë të vitit. Në këndvështrimin sektorial, ndikim pozitiv në rritje dha si sektori prodhues ashtu edhe ai i shërbimeve, duke shfaqur një bazë më të diversifikuar kontribuuesish në krahasim me vitin e kaluar. Në këndvështrimin e përbërësve të kërkesës agregate, rritja ekonomike u ndikua në masën më të madhe nga rritja e konsumit dhe e investimeve private, në reflektim të përmirësimit të besimit në ekonomi, të rritjes së investimeve të huaja direkte, dhe të kushteve më të favorshme financiare. Treguesit e tërthortë dëshmojnë se investimet private kanë mbajtur peshën kryesore, ndërsa konsumi final i popullatës ka shënuar rritje por mbetet ende i brishtë. Ndërkohë, zgjerimi i deficitit të eksporteve neto dhe kërkesa e sektorit publik dhanë kontribut negativ.

Zgjerimi i deficitit të eksporteve neto erdhi si pasojë e rritjes së e importeve në tremujorin e parë të vitit, ku ndikim të madh dha intensifikimi i importit të mallrave për qëllime investimi. Eksportet shqiptare vazhduan të shënojnë rritje, por të dhënat e tregtisë së jashtme në mallra dëshmojnë për një zgjerim kumulativ vjetor të deficit tregtar në periudhën janar-maj të vitit 2014, me përafërsisht 6.7%. Aftësia e ekonomisë shqiptare për të diversifikuar horizontalisht gamën e produkteve të eksportuar, si edhe për të rritur vertikalisht vlerën e shtuar të këtyre produkteve, do të jetë një faktor parësor në sigurimin e rritjes afatgjatë të ekonomisë.

Politika fiskale ka patur një natyrë konsoliduese gjatë gjysmës së parë të vitit. Kjo natyrë reflekton pjesërisht edhe kahun e fortë stimulues të saj të ndjekur gjatë gjysmës së parë të vitit të shkuar, por, kryesisht, ajo përfaqëson një sjellje korrektuese ndaj tendencës rritëse të borxhit publik. Natyra konsoliduese e politikës fiskale është shprehur si në rritjen e të ardhurave, ashtu dhe në reduktimin e shpenzimeve publike, e kryesisht të atyre kapitale. Deficiti buxhetor i gjashtë muajve të parë të vitit arriti në 22.2 miliardë lekë, duke qenë 54.3% më i ulët se një vit më parë. Si çdo politikë fiskale konsoliduese, efekti direkt i këtyre zhvillimeve në kërkesën agregate ka qenë negativ. Megjithatë, Banka e Shqipërisë ka kërkuar dhe mbështetur këtë lëvizje fiskale, pasi mbetemi të bindur se efekti rezultant i saj do jetë pozitiv. Në afat të mesëm e të gjatë, një nivel më i ulët i borxhit publik ul primet e rrezikut dhe rrit aftësinë e ekonomisë sonë për t'u përballur me goditje të paparashikuara. Në afat të shkurtër, politika fiskale konsoliduese ndihmon në krijimin e kushteve më të mira të financimit për sektorin privat dhe ka mundësuar ndjekjen e një politike monetare më stimuluese nga Banka e Shqipërisë. Duke qëndruar në sferën e financave publike, Banka e Shqipërisë gjykon si të nevojshëm adoptimin e një rregulli fiskal, i cili duhet të shërbejë si instrument disiplinues për treguesit e deficitit buxhetor dhe të borxhit publik. Gjithashtu, shpenzimet publike duhet të kenë një shpërndarje më lineare gjatë vitit, dhe një ndjekje më të mirë të niveleve të planifikuara.

Pavarësisht ritmit pozitiv të rritjes ekonomike, hendeku i prodhimit mbetet negativ dhe kapacitetet e ekonomisë të pashfrytëzuara plotësisht. Prania e kapaciteteve të pashfrytëzuara në ekonomi ka sjellë rritje të ulët të punësimit e të pagave, të kostove të prodhimit dhe të marxheve të fitimit, duke përbërë edhe përcaktuesin kryesor të nivelit të ulët të inflacionit. Paralelisht me të, inflacioni i importuar ka ardhur në rënie, si pasojë e inflacionit të ulët në partnerët tanë tregtarë dhe ecurisë së qëndrueshme të kursit të këmbimit. Në një masë të madhe, ecuria rënëse e inflacionit të importuar ka përcaktuar edhe profilin rënës të inflacionit gjatë gjysmës së parë të vitit. Së fundi, pritjet e agjentëve ekonomikë për inflacionin mbeten në nivele të ulëta, duke mos shfaqur premisa për rritje të shpejtë të tij.

Në reflektim të ecurisë së dobët të inflacionit, si dhe në prani të një politike fiskale konsoliduese, Banka e Shqipërisë ka theksuar natyrën lehtësuese të politikës monetare. Pas dy uljeve të kryera në muajt shkurt e maj, norma bazë e interesit ka zbritur në nivelin 2.50%. Gjithashtu, Banka e Shqipërisë ka vazhduar të orientojë publikun mbi kahun e pritur të politikës monetare në të ardhmen dhe ka vazhduar operacionet e saj të injektimit të likuiditetit në sistemin bankar. Politika jonë monetare ka rezultuar e suksesshme në qetësimin e tregjeve financiare, në zbutjen e presioneve për likuiditet dhe në kontrollin e pritjeve afatmesme për inflacionin. Në përputhje me specifikat e segmenteve të veçanta dhe në reflektim të kohëvonesave të veprimit të mekanizmit të transmetimit, politika jonë lehtësuese monetare është reflektuar në të gjithë segmentet e tregut financiar. Kështu, kjo politikë ka qenë e suksesshme në uljen e kostove të financimit të sistemit bankar, të sektorit publik dhe të sektorit privat dhe ka ndihmuar në krijimin e premisave për rritjen e pritur të kërkesës dhe të aktivitetit ekonomik. Megjithatë, deri tani, reflektimi i saj në ekonominë reale nuk ka qenë në nivelet e dëshiruara. Sikurse e kemi thënë, kjo lidhet në një masë të madhe me primet e larta të rrezikut, të cilat burojnë nga pasiguria për të ardhmen. Konsumatori dhe biznesi shqiptar shfaqen hezitues në rritjen e konsumit dhe të investimeve, pavarësisht niveleve të normave të interesit në sistemin bankar. Nga ana tjetër, oferta e kredisë është shfaqur relativisht e shtrënguar, si pasojë e rrezikut të perceptuar nga bankat, por edhe si pasojë e politikave të minimizimit të rrezikut, të adoptuara nga grupet bankare evropiane që operojnë në Shqipëri.

Tremujori i dytë ka dhënë sinjale për rritje të kërkesës për kredi, ndonëse zgjerimi i kredisë mbetet ende në territor negativ. Në muajin maj, teprica e kredisë për sektorin privat rezultoi 1.8% më e ulët se një vit më parë. Vrojtimi i aktivitetit kreditues sugjeron lehtësimin e kushteve të kreditimit si për bizneset ashtu dhe për individët, dhe një rritje të kërkesës së tyre për financim. Kredia e re prej muajsh dominohet nga ajo në lekë, një zhvillim ky i mirëpritur për rritjen e efektivitetit të politikës monetare. Realiteti shqiptar dhe eksperienca botërore sugjerojnë se rikuperimi i kreditimit do të mbetet i kushtëzuar nga përmirësimi i qëndrueshëm i aktivitetit ekonomik në vend, nga reduktimi i primeve të rrezikut në sektorë të caktuar të ekonomisë dhe nga një dinamikë më pozitive në tregun e punës.

Periudha në vijim do të vijojë të përjetojë një ambient me rritje ekonomike dhe inflacion të ulët. Në këtë kontekst, vendi ynë nuk bën përjashtim nga pjesa tjetër e rajonit dhe vendet evropiane në përgjithësi. Projeksionet bazë të Bankës së Shqipërisë tregojnë se ekonomia shqiptare do të rritet me ritme më të larta nga një vit më parë, e mbështetur kryesisht nga zgjerimi i kërkesës së brendshme. Lehtësimi i kushteve monetare, korrektimi i bilanceve të sektorit privat dhe publik, dhe përmirësimi i besimit të agjentëve ekonomike pritet të ushqejnë kërkesën e brendshme. Politika fiskale pritet të jetë konsoliduese, në përputhje me planin afatmesëm buxhetor dhe me angazhimet e ndërmarra me Fondin Monetar Ndërkombëtar. Reformat strukturore të nisura në sektorë të caktuar të ekonomisë pritet të rregullojnë dhe të nxisin aktivitetin e tyre, si dhe të ndikojnë në lehtësimin e kushteve të kreditimit për to. Sistemi financiar mbetet i mirëkapitalizuar dhe likuid, ndërkohë që rishikimi i pritur në kahun lehtësues i standardeve të kreditimit do të mundësojë një rol më aktiv të tij në financimin e ekonomisë.

Presionet e dobëta inflacioniste prezente në ekonominë shqiptare pritet të dominojnë edhe në të ardhmen e afërt. Me një probabilitet ndodhjeje 90%, inflacioni pritet të luhatet brenda intervalit 0.9%-3.6%, pas katër tremujorëve. Duke u nisur nga informacioni i disponuar, duke vlerësuar parashikimet tona, forcën vepruese të mekanizmit të transmetimit të politikës monetare dhe konsiderata të tjera të stabilitetit financiar, Banka e Shqipërisë gjykon se politika monetare do të mbetet në kah stimulues gjatë periudhës afatmesme. Në gjykimin tonë, ruajtja e kahut stimulues të politikës monetare siguron rikthimin e inflacionit pranë objektivit në një kohë të arsyeshme dhe mbështet rikuperimin e kërkesës së brendshme.

Në mbyllje të fjalës sime, dua të ndalem edhe në rreziqet që shoqërojnë projeksionet që sapo paraqita. Së pari, në prani të një politike fiskale konsoliduese dhe në kushtet aktuale të tregjeve botërore, parashikimet tona të rritjes janë të kushtëzuara nga rritja e konsumit dhe e investimeve private. Këta përbërës të kërkesës kanë qenë në rritje në gjysmën e parë të vitit, por faktorët që ushqejnë këtë rritje nuk duken ende të konsoliduar. Politika monetare lehtësuese ndihmon në krijimin e kushteve më të përshtatshme të financimit, por ajo duhet të shoqërohet nga përmirësime të qëndrueshme në tregun e punës, në bilancet e kompanive, në klimën e biznesit dhe në rritjen e besimit mbi perspektivat afatgjata të zhvillimit të vendit. Së dyti, projeksionet tona, por edhe zhvillimi ekonomik i vendit, mbeten ende subjekt i goditjeve të paparashikuara të ofertës. Ecuria e prodhimit energjetik, ecuria e sektorit të bujqësisë, ecuria e çmimit të naftës, të lëndëve të para, por edhe të produkteve të gatshme në tregjet ndërkombëtare, kanë ndikim të madh në aktivitetin ekonomik dhe nivelin e inflacionit në Shqipëri. Së treti, politikat makroekonomike duhet të ruajnë miksin e tyre stimulues, si dhe kompozimin dhe intensitetin e këtij miksi. Ndjekja e politikave konsistente do të ndihmojë në përmirësimin e përgjithshëm të besimit në vend dhe në uljen e primeve të rrezikut. Politika fiskale duhet t'i përmbahet angazhimeve për konsolidimin e treguesve fiskalë dhe shlyerjen e detyrimeve financiare ndaj sektorit privat. Politika monetare do të vazhdojë të mbetet stimuluese, por shkalla dhe kohëzgjatja e saj do të mbeten ekskluzivisht në funksion të respektimit të objektivit tonë të inflacionit. Së fundi, ekonomia shqiptare ka nevojë për reformat të gjithanshme strukturore, të cilat rritin konkurrueshmërinë tonë në tregjet ndërkombëtare dhe zgjerojnë potencialin tonë prodhues. Pa reforma strukturore, politikat makroekonomike nuk mund të prodhojnë rritje afatgjatë për një vend. Vendi ynë duhet të përmbushë të gjitha angazhimet që ka kundrejt Bashkimit Evropian me marrjen e statusit kandidat. Gjithashtu, sektori publik duhet të ketë plane të integruara dhe afatgjata zhvillimi, ndërsa sektori privat duhet të bëjë më shumë për rritjen e eficiencës dhe për gjetjen e tregjeve të reja. Vetëm në këtë mënyrë, mund të sigurojmë një rritje më të qëndrueshme dhe konvergjencë më të shpejtë me vendet e Bashkimit Evropian.

***

Në përfundim të diskutimeve, Këshilli Mbikëqyrës vendosi të mbajë të pandryshuar normën bazë të interesit, në nivelin 2.50%. Intensiteti i stimulit monetar mund të forcohet, në rast se zhvillimet ekonomike e monetare do të zhvendosin balancën e rreziqeve mbi inflacionin në kahun e poshtëm. Banka e Shqipërisë mbetet e angazhuar në respektimin e objektivit afatmesëm të inflacionit dhe është e gatshme të përdorë të gjithë instrumentet e saj për arritjen e këtij objektivi.