NJOFTIM PËR SHTYP
Mbi zhvillimin e mbledhjes së Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë të datës 26 nëntor 2008

Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, në mbledhjen e tij të datës 26 nëntor 2008, mori në shqyrtim dhe miratoi "Raportin e politikës monetare për tremjorin e tretë të vitit 2008". Në përfundim të analizës ekonomike dhe financiare Këshilli Mbikëqyrës i Bankës së Shqipërisë, vendosi të mbajë të pandryshuar normën bazë të interesit në nivelin, 6.25 për qind.

Në vijim do të gjeni fjalën e Guvernatorit të Bankës së Shqipërisë.

Fjala e Guvernatorit

Aktiviteti ekonomik i tremujorit të tretë është vendosur në sfondin e zhvillimeve të trazuara në tregjet financiare dhe ekonomitë e vendeve të zhvilluara. Problemet që përjetuan tregjet financiare po reflektohen në frenimin e konsumit dhe të investimeve, duke sjellë ngadalësimin e aktivitetit ekonomik dhe rritjen e papunësisë në shumë vende të zhvilluara. Megjithë tronditjet e tregjeve financiare dhe shenjat e para të ngadalësimit ekonomik në rang botëror, ekonomia shqiptare ka rezultuar relativisht e paprekur gjatë këtij tremujori. Nga të dhënat e disponueshme, aktiviteti ekonomik në vend ka ecur sipas parashikimeve, inflacioni shfaqet në nivele të kontrolluara dhe brenda objektivit të Bankës së Shqipërisë, ndërsa sistemi bankar shqiptar paraqitet i shëndetshëm dhe i aftë për të zhvilluar funksionin e tij të ndërmjetësimit financiar. Përkundrejt interesimit të rritur të publikut për qëndrueshmërinë e sistemit tonë financiar, Banka e Shqipërisë konstaton se besimi i agjentëve ekonomikë në institucionet tona financiare dhe produktet e tyre, nuk është lëkundur.

Në këtë kontekst botëror, kryefjala e zhvillimeve ekonomike gjatë muajve të fundit ka qenë situata e turbullt, të cilën kaluan tregjet dhe institucionet monetare e financiare. Ekonomia botërore u karakterizua nga një pasiguri në rritje gjatë kësaj periudhe, ndërkohë që kriza financiare mori përmasa gjithnjë e më të mëdha duke u reflektuar, nëpërmjet kufizimit të kreditit dhe ngadalësimit të konsumit dhe investimeve, edhe në ekonominë reale. Fundi i tremujorit të tretë dhe muajt e parë të tremujorit të katërt i gjetën ekonomitë e vendeve të zhvilluara, SHBA-së, Eurozonës, Anglisë dhe Japonisë në një krizë të mirëfilltë ekonomike, e cila parashikohet t'i shtrijë efektet e saj edhe gjatë vitit të ardhshëm. Ndërkohë që autoritetet mbikëqyrëse, monetare dhe fiskale të vendeve të prekura, në nivel kombëtar apo ndërkombëtar, në mënyrë të koordinuar apo të njëanshme, lançuan një sërë masash emergjente për të përballuar efektet imediate të saj, konsensusi profesional po konvergon në karakterizimin e kësaj krize si një ndër më të rëndat e periudhës së pasluftës.

Problemet e kredive nënstandarde hipotekare, të referuara në vazhdimësi gjatë 12 muajve të fundit, u shfaqën me përmasat e tyre reale gjatë këtij tremujori. Falimentimi i bankës së njohur të investimeve, Lehman Brothers, shërbeu si sinjal për vënien në jetë të një reaksioni zinxhir në tregjet financiare. Ngjarjet që pasuan, dëshmuan se shumë produkte inovative financiare ishin krijuar dhe hedhur në treg pa i kaluar të gjithë mekanizmat e testimit dhe pa u njohur në detaje prej agjentëve të tregut. Ata ishin çmuar në treg në bazë të një perceptimi të gabuar të rrezikut dhe veçanërisht, të rrezikut të kundërpartisë. Ndërgjegjësimi për natyrën e këtij rreziku rriti pasigurinë në tregjet financiare, duke sjellë çrregullime të mëdha në to dhe ndërprerjen virtuale të sistemit të kreditit, i cili është edhe shtylla kurrizore e një ekonomie funksionale të tregut të lirë. Rivënia në punë e këtij sistemi kërkoi ndërhyrje masive fiskale, injektime të larta likuiditeti nga bankat qendrore, shtetëzimin e pjesshëm të disa institucioneve financiare dhe garantimin shtetëror të detyrimeve të institucioneve financiare. Këto masa, ndonëse reaktive në natyrën e tyre dhe shpesh të pakoordinuara, rezultuan të suksesshme në rigjallërimin e sektorit financiar dhe në rivendosjen e besimit të publikut në të.

Ndërkohë, sfida e përballimit të tkurrjes së aktivitetit ekonomik mbetet ende e hapur. Vendet e Eurozonës e kanë pranuar tashmë ngadalësimin ekonomik dhe kanë rishikuar në kahun zbritës parashikimet ekonomike, për tremujorin e katërt dhe për vitin e ardhshëm. Prodhimi i përgjithshëm bruto vijoi të binte me 0.2 për qind në tremujorin e tretë të vitit krahasuar më një tremujor më parë, si pasojë e rënies së kërkesës së brendshme, eksporteve dhe investimeve. Një situatë e ngjashme, e karakterizuar nga rënie ekonomike dhe rritje e papunësisë gjatë tremujorit, është vënë re edhe në ekonomitë e SHBA-së dhe të Anglisë. Nga ana tjetër, ulja e ndjeshme e çmimeve të ushqimeve dhe të lëndëve të para ka ndikuar në lehtësimin e presioneve inflacioniste në këto ekonomi. Inflacioni në Eurozonë rezultoi 3.2 për qind në muajin tetor, nga 3.6 për qind një muaj më parë. Ulja e çmimeve të konsumit pritet të vazhdojë edhe në muajt pasardhës, duke bërë që fokusi i politikave monetare të zhvendoset drejt evitimit të situatave deflacioniste dhe nxitjes së rritjes ekonomike. Në një përpjekje për të lehtësuar presionet në tregje dhe për të përshtatur më mirë kushtet monetare me tablonë e presioneve të reduktuara inflacioniste, bankat kryesore qendrore, përfshirë Rezervën Federale, Bankën Qendrore Evropiane dhe Bankën e Anglisë, ulën normën bazë të interesit në një lëvizje të koordinuar, në datën 8 tetor 2008. Pas kësaj, këto banka ulën përsëri normat përkatëse të interesit; Rezerva Federale dhe Banka Qendrore Evropiane me nga 50 pikë bazë ndërsa Banka e Anglisë, në një lëvizje më agresive, me 150 pikë bazë.

Përballë këtyre ngjarjeve, ekonomitë e vendeve në zhvillim, në tërësi, kanë rezultuar më pak të prekura nga pasojat e krizës. Ky imunitet i tyre ka ardhur për shkak të integrimit jo të plotë financiar me vendet e zhvilluara, si dhe për faktin se rritja ekonomike e tyre është duke u bazuar gjithnjë e më tepër në faktorët e brendshëm. Kjo tablo konfirmohet edhe për vendet fqinje, të cilat nuk janë prekur nga vala e parë e krizës financiare botërore ndërkohë që kërkesa e tyre brendshme vazhdon të mbetet e lartë.

Zhvillimi i ekonomisë shqiptare gjatë këtij tremujori është karakterizuar nga tipare të ngjashme me ato të vendeve në zhvillim. Shqipëria ka qenë e izoluar nga tronditjet në tregjet financiare dhe pesimizmi që ka shoqëruar ekonomitë e mëdha, disa prej të cilave janë dhe partnere tregtare të Shqipërisë. Të dhënat në dispozicion evidentojnë se aktiviteti ekonomik i nëntë muajve të parë të vitit ka ecur sipas parashikimeve, balancat makroekonomike mbeten të qëndrueshme dhe sistemi bankar vazhdon të jetë i shëndetshëm. Aktiviteti ekonomik në vend vijoi të ndjekë një prirje rritëse gjatë tremujorit të dytë të vitit 2008, e dëshmuar kjo në rritjen e lartë vjetore të shifrës së afarizmit. Treguesit pozitivë të kredisë dhe të indekseve të besimit tregojnë se kjo ecuri është ruajtur edhe gjatë tremujorit të tretë. Kontributin kryesor në rritjen vjetore të shifrës së afarizmit ka vijuar ta japë sektori i shërbimeve, e në veçanti ai i tregtisë. Rritja e aktivitetit prodhues në ekonominë e vendit vazhdoi të dominohet nga kontributi i lartë i sektorit të ndërtimit.

Pas rritjes në gjashtëmujorin e parë të vitit përtej kufirit të tolerancës prej 4 për qind, rritja vjetore e çmimeve të konsumit në tremujorin e tretë rezultoi 3.0 për qind, duke qenë tërësisht në linjë me objektivin e stabilitetit të çmimeve të Bankës së Shqipërisë. Inflacioni i çmimeve të konsumit shënoi rënie edhe në muajin tetor, duke zbritur në 2.7 për qind. Ulja e normës së inflacionit në këtë periudhë është nxitur nga qetësimi i goditjeve të ofertës agregate, në formën e çmimeve të larta të ushqimeve, të naftës dhe të lëndëve të para në tregun ndërkombëtar. Nga ana tjetër, treguesit më specifikë të prirjeve inflacioniste, siç është inflacioni bazë, tregojnë se balancat makroekonomike në vend dhe kushtet monetare kanë qenë të përshtatshme për të garantuar një normë inflacioni afër objektivit të synuar nga Banka e Shqipërisë. Në këtë stabilitet kanë kontribuar edhe pritjet inflacioniste të agjentëve ekonomikë, të cilat paraqiten të ankoruara rreth nivelit 3 për qind. Këto zhvillime provojnë se shtrëngimi i politikës monetare si dhe forcimi i masave të mbikëqyrjes nga Banka e Shqipërisë kanë qenë hapa të efektshëm në kontrollin e presioneve inflacioniste. Garantimi i një ritmi më të kontrolluar të rritjes së kredisë, gjenerimi i një raporti më të drejtë incentivash për konsum e kursim, si dhe mbështetja e kërkesës për aktive financiare në lekë, kanë qenë kontribute esenciale të politikës monetare të Bankës së Shqipërisë në zhvillimin ekonomik të vendit.

Ecuria pozitive në nivel ekonomie dhe sektorësh, gjykohet të jetë nxitur nga ritmet pozitive të kërkesës së brendshme në vend. Kjo kërkesë është favorizuar nga stabiliteti makroekonomik dhe financiar i ekonomisë. Në veçanti, shifrat e ulëta të inflacionit dhe prirjet e ankoruara inflacioniste, kanë zgjeruar horizontin e vendimmarrjes së agjentëve ekonomikë dhe kanë sjellë një shpërndarje më eficiente të burimeve financiare. Nga ana tjetër, zgjerimi i rrjetit të sistemit bankar, ulja e kostove të ndërmjetësimit dhe rritja e gamës së shërbimeve bankare, i shërben mbështetjes më të mirë të ekonomisë me kredi. Kështu, teprica e kredisë është zgjeruar me 29 miliardë lekë në tremujorin e tretë të vitit 2008, duke ruajtur ritmet e larta të rritjes vjetore prej 43 për qind. Raporti i kredisë ndaj PBB-së dhe aktiveve të sistemit ka shënuar rritje të mëtejshme, duke arritur respektivisht në 36 për qind dhe në 41 për qind. Kontributin kryesor në rritjen e kredisë vazhdon ta japë kredia në valutë, e nxitur nga diferenca pozitive e normave të interesit të kredisë në lekë ndaj asaj në valutë. Bizneset kanë qenë përdoruesit më të mëdhenj të kredisë bankare, duke ndikuar me 66 për qind në zgjerimin e portofolit të kredisë. Shpërndarja e kredidhënies sipas sektorëve të ekonomisë konfirmon se portofoli i kredisë dominohet nga kreditimi i sektorëve të tregtisë (24.8 për qind), ndërtimit (14.7 për qind) dhe industrisë (15.5 për qind). Ritmi i rritjes së portofolit të kredisë për individët është reduktuar në 41.0 për qind nga 67.7 për qind për vitin 2007, si pasojë e frenimit të ritmeve të rritjes vjetore të kredisë konsumatore. Portofoli i individëve është zhvendosur drejt kreditimit për blerjen e banesave, e cila në tremujorin e tretë arriti në 66 për qind të këtij portofoli.

Politika fiskale ka patur një kontribut më të njëtrajtshëm në mbështetjen e kërkesës së brendshme gjatë vitit 2008. Kryesisht si pasojë e ritmit më të lartë të kryerjes së shpenzimeve kapitale, balanca fiskale ka rezultuar me deficit gjatë nëntëmujorit të parë të vitit, duke shënuar një ecuri të ndryshme nga ajo e dy viteve të mëparshme. Shpenzimet dhe të ardhurat buxhetore janë realizuar respektivisht në masën 98 për qind dhe 94 për qind të planit 9-mujor, duke shënuar norma të larta rritjeje. Në tërësi, politika fiskale ka respektuar objektivat e përcaktuar në Programin Buxhetor Afatmesëm të hartuar për periudhën 2008 - 2010, dhe si e tillë nuk ka gjeneruar tensione në ekonomi dhe në ecurinë e çmimeve.

Kërkesa e huaj, e materializuar në balancën e shkëmbimeve tregtare të mallrave dhe të shërbimeve me jashtë, vazhdon të jetë në nivele negative. Deficiti tregtar arriti në 22.7 për qind të PBB-së në tremujorin e tretë, duke shënuar një rritje të lehtë krahasuar me nivelin 21.6 për qind të shënuar një vit më parë. Importet u rritën me 17.2 për qind ndërsa eksportet me 21.9 për qind. Zgjerimi i deficitit tregtar i detyrohet në një masë të madhe faktorëve të përkohshëm dhe përkeqësimit të termave të tregtisë, si pasojë e shtrenjtimit të çmimit të produkteve energjitike dhe të ushqimeve në tregjet botërore. Kështu, importi i kategorisë ‘minerale, lëndë djegëse dhe energji', ku përfshihen dhe karburantet, përfaqëson 20.6 për qind të importit të përgjithshëm. Duke përjashtuar importet e kësaj kategorie, rritja vjetore e importit të mallrave do të ishte 13.1 për qind, ndërsa raporti i deficitit tregtar ndaj PBB-së do të vlerësohej në masën 18.7 për qind. Megjithatë, niveli i lartë i deficitit tregtar mbetet një çështje, e cila meriton vëmendje në kontekstin e zhvillimit të qëndrueshëm të ekonomisë në horizontin afatgjatë. Ndërsa deficiti i llogarisë tregtare dhe asaj korente është një fenomen normal për ekonomitë në zhvillim, gjenerimi i burimeve të qëndrueshme valutore në formën e eksporteve dhe investimeve të huaja direkte, duhet të jetë një përparësi e politikave të zhvillimit të ekonomisë. Gjithashtu, struktura e eksporteve sipas vendeve partnere tregtare, dëshmon një përqendrim të lartë të eksporteve me vendet e BE-së, 76.33 për qind, duke ekspozuar ekonominë tonë ndaj luhatjes së kërkesës në këto vende.

Kërkesa për para në ekonomi ka vazhduar me ritme mesatare prej rreth 14 për qind në tremujorin e tretë, e nxitur më së tepërmi nga kredia për sektorin privat. Rritja e agregatit M3 ka marrë kryesisht formën e depozitave në valutë, të cilat kanë njohur rritje vjetore prej 26 për qind në muajin shtator. Agregatët më të ngushtë të parasë, M2 dhe baza monetare, janë rritur në terma vjetorë përkatësisht me 9.6 për qind dhe 4.8 për qind, në muajin shtator.

Tregjet financiare nuk janë prekur nga tronditjet e tregjeve financiare globale apo evropiane. Shkak për këtë ka qenë jo vetëm shkalla e ulët e integrimit me tregjet evropiane dhe orientimi i sistemit tonë bankar drejt financimit të aktivitetit të brendshëm, por edhe mbikëqyrja e kujdesshme e Bankës së Shqipërisë. Si autoriteti monetar dhe mbikëqyrës i sistemit bankar, Banka e Shqipërisë ka qenë veçanërisht e kujdesshme që të mbështesë nevojat për likuiditet të sistemit dhe të monitorojë në vazhdimësi performancën e treguesve financiarë të bankave. Për këtë arsye, ajo ka ofruar operacione në treg të hapur për injektimin e likuiditetit për periudha më të gjata dhe përtej nevojave të llogaritura të bankave.

Interesat në tregun ndërbankar pësuan rritje në muajt shtator dhe tetor, periudha që përkuan edhe me plotësimin e rezervës së detyrueshme. Nga ana tjetër, luhatjet e normës së interesit në tregun ndërbankar janë të lidhura dhe me tiparet që e karakterizojnë atë, si shpërndarja asimetrike e tregut dhe hezitimi për të tregtuar në afate më të gjata se një javë. Luhatjet në tregun ndërbankar nuk janë përcjellë tek tregjet e tjera, të cilat në të kundërt janë karakterizuar nga rënie e normave të interesit. Në tregun primar, yield-et për bonot e thesarit dhe për obligacionet kanë konfirmuar prirjen rënëse, të nisur në gjashtëmujorin e dytë. Diferenca midis maturiteteve është ngushtuar duke reflektuar përmirësimin e pritjeve të agjentëve të tregut për inflacionin, rritjen e besimit ndaj këtyre instrumenteve të borxhit dhe efektivitetit të politikës monetare. Pas rritjes së konsiderueshme të interesave për depozitat në muajt e verës si rezultat i reklamimit agresiv të bankave, në muajin shtator ato kanë shënuar rënie me përfundimin e këtyre ofertave. Interesat për kredinë në lekë, kanë shfaqur një prirje rënëse në vitin 2008. Kjo, e kombinuar edhe me rritjen e interesave të depozitave në lekë, flet për një përmirësim të normës së ndërmjetësimit. Diferenca midis interesave në lekë dhe atyre në euro ka prirje ngushtimi, pasi këto të dytat janë rritur në linjë me ecurinë e normave të monedhave të huaja në tregjet ndërkombëtare. Pavarësisht zhvillimeve historike të kredisë në valutë, në dy muajt e fundit është vënë re një prirje për të mbajtur nën kontroll kredidhënien në valutë, si rezultat i forcimit të masave mbikëqyrëse.

Në mbyllje të fjalës time, dëshiroj të theksoj se periudha në vijim paraqet sfida shtesë për ekonominë shqiptare dhe për politikëbërësit.

Tejkalimi i krizës ekonomike në nivel botëror do të kërkojë kohën e vet. Rigjallërimi i kërkesës së brendshme, rritja e punësimit dhe zhvillimi i ekonomisë në përputhje me potencialet e saj prodhuese, mbeten sfida të vazhdueshme për autoritetet politike. Zgjidhja e saj do të materializohet nëpërmjet ripërcaktimit të një sërë ekuilibrash të brendshëm dhe të jashtëm të ekonomive, riformatimit të shumë institucioneve mbikëqyrëse, ridizenjimit të kuadrit rregullator të shumë segmenteve të tregut financiar dhe të sistemit të incentivave të drejtuesve të tyre.

Ekonomia shqiptare nuk është e prekur nga turbulencat financiare apo problemet ekonomike të recesionit, që kanë mbërthyer vendet e zhvilluara. Sistemi bankar shqiptar nuk ka investuar në letrat me vlerë toksike të tregjeve të zhvilluara, ndërkohë që aktiviteti i tij i brendshëm është i shëndetshëm. Mbikëqyrja e vazhdueshme e Bankës së Shqipërisë është një element shtesë sigurie se ky sistem, do të vazhdojë të operojë brenda parametrave normalë të punës. Garantimi i stabilitetit financiar përbën një objektiv të përhershëm të punës së Bankës së Shqipërisë. Banka e Shqipërisë po e përmbush këtë mision nëpërmjet ushtrimit të rolit të saj të huadhënësit të instancës së fundit dhe nëpërmjet përmirësimit të vazhdueshëm të infrastrukturës ligjore dhe institucionale të funksionimit të tregut ndërbankar. Angazhimi i autoriteteve fiskale për përballimin e çdo eventualiteti të mundshëm në këtë drejtim, kompleton paketën e rrjeteve të sigurisë.

Në rrafshin ekonomik, Shqipëria mund të përballet me kushte më të vështira për financimin e aktivitetit, me një rënie të kërkesës së huaj, të remitancave dhe të investimeve të huaja direkte. Të gjitha këto mund të sjellin një ritëm më të ulët rritjeje gjatë vitit 2009, ndonëse në nivele që mbeten gjithsesi të pranueshme. Përveç shkallës ende jo të lartë të integrimit me tregjet globale, meritën kryesore në imunitetin e ekonomisë shqiptare ndaj goditjeve të huaja e ka stabiliteti ekonomik i vendit dhe pritjet e ankoruara të agjentëve ekonomikë. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë mendon se vëmendja e politikëbërësve nuk duhet të shkëputet në asnjë moment nga nevoja për ruajtjen e balancave makroekonomike. Politika fiskale duhet të ankorohet në një rregull fiskal, i cili duhet të orientojë performancën fiskale dhe të vendosë kritere të qarta sasiore për përballimin e goditjeve të ndryshme. Banka e Shqipërisë nuk do të shkëpusë vëmendjen nga ruajtja e stabilitetit të çmimeve në ekonomi, afër objektivit tonë për një rritje vjetore të çmimeve të konsumit rreth nivelit 3 për qind. Ne besojmë se ky është kontributi më i mirë që mund të japë politika monetare në drejtim të rritjes ekonomike dhe të mirëqenies në horizontin afatmesëm dhe afatgjatë.