NJOFTIM PËR SHTYP
Fjala e Guvernatorit Sejko në promovimin e librit të Prof. Dr. Aristotel Pano

Të nderuar profesorë,

Të nderuar pjesëmarrës,

Të nderuar zonja dhe zotërinj,

Është kënaqësi dhe ndihem i nderuar të marr pjesë në këtë promovim krejtësisht të veçantë për mua, si drejtues i Bankës së Shqipërisë dhe si mik e student i profesor Aristotel Panos, i cili ka qenë një nga bashkëpunëtorët dhe këshilltarët më elitarë të bankës tonë qendrore që prej themelimit të saj. Fatkeqësisht, vitin e shkuar profesori u largua nga jeta, por si e shohim sot dhe do vijojmë edhe në të ardhmen, vepra e këtij autori prolifik jo vetëm që mbetet një institucion i tërë krijimtarie, por ende vjen në duart e lexuesit me punë të reja. Thënë këtë, kam nderin të prezantoj librin “Antikiteti dhe moderniteti i mendimit ekonomik të Greqisë së Lashtë”, shkruar nga Prof. Dr. Aristotel Pano dhe pasuruar me refleksionet e  Akademik Prof. Dr. Anastas Angjeli.

Ajo çka e bën këtë libër të rëndësishëm dhe pothuajse unik për vendin tonë është tema e tij, gati e padiskutuar në veprat vendase mbi mendimin dhe filozofinë ekonomike. Mendimi ekonomik antik duhet njohur, e diskutuar. Ai vijon të jetë shumë i vlefshëm edhe në ditët e sotme, si për studentët e kësaj shkence relativisht të re, ashtu edhe për ne politikbërësit.

Siç kuptojmë nga informacioni dhe refleksionet e kësaj vepre, periudha e lashtësisë greke shfaq disa prej ideve dhe teorive më të hershme ekonomike. Duke studiuar mendimin ekonomik të shoqërive të lashta, ne mund të përfittojmë një kuptim më të mirë të evolucionit të të menduarit ekonomik.

Profesor Angjeli çel refleksionet e tij mbi veprën e profesor Panos me shprehjen e mirënjohur “historia përsëritet”, sa më prapa i kthehemi historisë aq më larg parashikojmë të ardhmen. Studimi i mendimit të lashtë ekonomik na lejon të mësojmë nga gabimet dhe sukseset e sistemeve të kaluara ekonomike. Për shembull, rënia e ekonomive të lashta si ato të Romës dhe Greqisë mund të japë mësime të rëndësishme mbi rreziqet e praktikave të paqëndrueshme ekonomike. Gjithashtu, sistemet ekonomike kanë luajtur gjithmonë një rol qendror në formësimin e shoqërive. Duke studiuar mendimin ekonomik të shoqërive të lashta, ne mund të fitojmë njohuri se si këto sisteme kanë ndikuar në strukturat politike, sociale dhe kulturore të atyre shoqërive. Studimi i mendimit të lashtë ekonomik mund të na informojë gjithashtu mbi politikën aktuale ekonomike. Duke analizuar praktikat ekonomike të shoqërive të kaluara, ne mund të identifikojmë strategji të suksesshme që mund të zbatohen në ekonomitë moderne. Pra, në përgjithësi, studimi i mendimit të lashtë ekonomik është i rëndësishëm sepse na ofron një perspektivë historike mbi sistemet ekonomike, na ndihmon të mësojmë nga gabimet e së kaluarës dhe informon politikën aktuale ekonomike.

Edhe ne bankierët qendror mund të mësojmë shumë nga gjigantët e antikitetit të diskutuar në këtë vepër. Kështu, për shembull kapitulli i fundit i librit na tregon se si vepra e mendimtarit legjendar të antikitetit grek, Aristotelit, është e rëndësishme për politikën monetare. Ai ishte një nga mendimtarët më të hershëm që analizoi natyrën dhe funksionin e parasë. Idetë e tij mbi paranë dhe ekonominë kanë ndikuar në mendimin ekonomik për shekuj me radhë, dhe shumë nga njohuritë e tij janë ende të rëndësishme edhe në ditët tona. Një nga kontributet kryesore të Aristotelit për politikën monetare është kuptimi i tij për rolin e parasë në ekonomi. Ai pranoi se paraja shërben si një mjet këmbimi, duke e bërë më të lehtë tregtimin e mallrave dhe shërbimeve. Aristoteli gjithashtu kuptoi se paraja ka vlerë sepse njerëzit e pranojnë atë në këmbim të mallrave dhe shërbimeve, na njohu me rreziqet e mundshme të zgjerimit të tepruar monetar, dhe argumentoi se nëse në ekonomi hidhet në qarkullim monedhë e tepruar, kjo mund të çojë në inflacion dhe ulje të vlerës së monedhës. Ky nocion është ende i vlefshëm pas më shumë se 2300 vjetve, pasi edhe sot bankat qendrore dhe qeveritë monitorojnë me kujdes ofertën e parasë për të parandaluar inflacionin. Përveç kësaj, veprat e Aristotelit të pasqyruara në këtë libër, së bashku me disa mendimtarë të tjerë si Platoni, Homeri, Sokrati etj., na ofrojnë njohuri mbi etikën e politikës monetare. Ai argumentoi se paratë duhet të përdoren për të lehtësuar tregtinë dhe jo për përfitime personale, si dhe besonte se ata që janë përgjegjës për politikën monetare duhet të veprojnë me integritet dhe drejtësi, dhe të kenë përparësi të mirën e përbashkët mbi interesat e tyre.

Të nderuar pjesëmarrës,

Ky libër, i shkruar mjeshtërisht nga një prej mendimtarëve dhe ekonomistëve më të rëndësishëm shqiptar të shekujve XX dhe XXI, na njeh me trashëgiminë shekullore të mendimit kritik, me veprat e para të autorëve të Antikitetit Grek dhe me analizat e këtyre veprave. Profesor Pano, së bashku me bashkëpunëtorin dhe nxënësin e tij historik profesor Angjelin, vijojnë të theksojnë rëndësinë e të menduarit kritik dhe të frymëzojnë dhe sfidojnë studiuesit dhe mendimtarët e sotëm. Theksi i tyre te arsyeja, provat empirike dhe debati rigoroz, mbeten një pjesë themelore e jetës intelektuale dhe akademike.

Profesori ynë Aristotel Pano na mundëson të kuptojmë se si refleksionet e shekujve të shkuar, na japin ende mësime për politikën monetare, sepse ato ofrojnë njohuri mbi natyrën dhe funksionin e parasë, rreziqet e mundshme të zgjerimit të tepruar monetar dhe etikën e politikës monetare. Duke studiuar filozofinë e diskutuar në këtë vepër, lexuesi i ri mund të edukohet dhe të përftojë një kuptim më të thellë të rolit të parasë në ekonomi dhe politikbërësit të marrin vendime më të informuara për politikën monetare.

Më lejoni ta mbyll fjalën time duke u kthyer tek trashëgimia që intelektualë si Aristotel Pano lënë pas edhe kur largohen nga jeta. Jam shumë i lumtur që Profesor Pano na besoi dorëshkrimin e tij mbi historinë monetare dhe bankare shqiptare të dy shekujve të fundit. Vepër të cilën Banka e Shqipërisë do e botojë së shpejti. Shpresoj që vepra të tilla të frymëzojnë fakultetet e ekonomisë, financave dhe biznesit për të trajtuar në kurrikulat e tyre më gjerësisht lëndën e studimit të mendimit ekonomik, pasi ajo ofron një kuptim më të thellë të teorisë ekonomike, zhvillon aftësitë e të menduarit dhe ekspozon studentët ndaj ideve të ndryshme dhe studimit të historisë intelektuale.