NJOFTIM PËR SHTYP
Intervista e Guvernatorit Sejko për Revistën Monitor

1. Si do ta vlerësoni elasticitetin e ekonomisë shqiptare për të reaguar ndaj krizave të njëpasnjëshme kombëtare dhe globale (tërmeti, pandemia, kriza e shkaktuar nga lufta në Ukrainë)?

Ekonomia shqiptare ka shfaqur një rezistencë të kënaqshme ndaj goditjeve të njëpasnjëshme me të cilat i është dashur të përballet vitet e fundit, dhe në veçanti tërmetin e vitit 2019, pandeminë Covid-19 të viteve 2020-2021, si dhe pasojat ekonomike të luftës në Ukrainë, të cilat nisën gjatë vitit 2022 dhe vijojnë të jenë ende prezente.

Në një këndvështrim të përgjithshëm, ekonomia shqiptare ka arritur ta ruajë trendin pozitiv të rritjes ekonomike dhe stabilitetin e përgjithshëm ekonomik e financiar të saj.

Në një vështrim më të detajuar, ecuria pozitive e ekonomisë shqiptare është evidente në disa dimensione:

• së pari, në qëndrueshmërinë e trendit pozitiv të rritjes ekonomike. Ekonomia shqiptare kaloi në recesion gjatë vitit 2020, për arsye të masave të distancimit social të marra në kulmin e pandemisë, të cilat nuk kishin lidhje me trendet e brendshme ekonomike. Megjithatë, ajo shënoi një rikuperim të shpejtë, të plotë e të gjithanshëm gjatë vitit 2021, dhe vijoi të rritet me norma relativisht të larta gjatë vitit 2022, edhe në prani të goditjeve të huaja të ofertës dhe shtrëngimit të kushteve financiare. Kjo ecuri është dëshmi e gjerësisë dhe fortësisë së burimeve të rritjes, reagimit efektiv të politikave monetare, makroprudenciale dhe fiskale, si dhe e fleksibilitetit të sektorit tonë privat;
• së dyti, në trendin pozitiv të treguesve të punësimit, të papunësisë dhe të pagave. Rritja e kërkesës për mallra e shërbime pas vitit 2020, u shoqërua me rikuperim të shpejtë të punësimit, rënie në nivele minimale historike të normës së papunësisë dhe rritje dinamike të pagave në sektorin privat. Kjo ecuri sugjeron se frytet e rritjes ekonomike po përhapen në shtresat më të gjera të shoqërisë shqiptare dhe ky është një zhvillim inkurajues për të ardhmen;
• së treti, në reduktimin e dobësive fiskale dhe atyre të sektorit të jashtëm. Borxhi publik ka ardhur në rënie, deficiti korrent është reduktuar, rezervat valutore janë rritur dhe agjencitë ndërkombëtare e kanë mbajtur të pandryshuar vlerësimin e rrezikut të kreditit të vendit;
• së katërti, në ruajtjen e stabilitetit monetar dhe financiar. Sektori bankar gëzon tregues të mirë të shëndetit financiar dhe vazhdon të financojë ekonominë. Ky sektor mori mbi vete një pjesë të faturës së kostove financiare të goditjeve dhe vijoi të mbështesë me fonde bizneset dhe familjet shqiptare. Mjedisi financiar është i qëndrueshëm me prime të përmbajtura të rrezikut dhe me norma interesi të cilat pasqyrojnë një çmim adekuat për lëvizjen e fondeve në ekonomi. Në veçanti, qëndrueshmëria e kursit të këmbimit, edhe përballë pasigurive të theksuara globale, ka amortizuar një pjesë të presioneve të huaja dhe ka mbështetur stabilitetin financiar. Nga ana tjetër, rritja e inflacionit rriti koston e jetesës dhe u kthye në kërcënimin kryesor.

Në këtë ecuri, një rol esencial patën zgjedhjet e drejta dhe të koordinuara të politikave ekonomike, bilancet solide e fleksibiliteti operacional i sektorit privat, si dhe zbatimi në kohë i reformave strukturore, të cilat kanë sjellë rritjen e qëndrueshmërisë së sektorit bankar ndaj goditjeve dhe përmirësimin e mekanizmit të transmetimit të politikës monetare.

Këto premisa pozitive pritet të mbështesin rritjen ekonomike dhe në të ardhmen.

Megjithatë, ne jemi të ndërgjegjshëm se viti 2023 do të jetë një tjetër vit sfidues. Nivelet e larta të inflacionit dhe të pasigurisë, si dhe shtrëngimi i kushteve të financimit pritet të ngadalësojnë ritmet e rritjes ekonomike. Megjithatë, me reduktimin e inflacionit dhe qetësimin e pasigurive, ne parashikojmë që ekonomia të vazhdojë rrugën drejt një rritjeje të qëndrueshme në horizontin afatmesëm. Nga ana tjetër, rezistenca e ekonomisë sonë na krijon mundësi për të çuar përpara reformat strukturore, të cilat do të rrisin potencialin dhe konkurrueshmërinë e ekonomisë sonë, si dhe do të forcojnë më tej rezistencën e saj ndaj goditjeve potenciale në të ardhmen.

 

2.-Po sistemi bankar, si i ka përballuar këto kriza të sipërpërmendura?

Sektori bankar i ka përballuar mjaft mirë situatat e stresit me të cilat është përballur ekonomia gjatë viteve të fundit. Sikundër e theksova, ky sektor përballoi një kosto të ndjeshme të faturës financiare të goditjeve, garantoi kursimet e bizneseve dhe familjeve shqiptare, si dhe vijoi të financojë zgjerimin e konsumit dhe të investimeve.

Nisur nga sa më sipër, mendoj se sektori bankar e ka ushtruar më së miri funksionin e tij të absorbuesit të goditjeve dhe kjo ofron një garanci më shumë për rezistencën e ekonomisë sonë në të ardhmen.

Nëse e shohim më në detaje, sektori bankar paraqitet likuid, i mirëkapitalizuar dhe fitimprurës. Në veçanti, treguesit e likuiditetit dhe ata të kapitalizimit të sektorit bankar (ku raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit shënoi vlerën 18.1% në fund të vitit 2022) shfaqen ndjeshëm më të lartë se kërkesat tona rregullatore, duke ilustruar qëndrueshmërinë e modelit të tyre të biznesit dhe duke sugjeruar një shkallë të lartë rezistence ndaj goditjeve. Kjo ecuri ka reflektuar jo vetëm miradministrimin e ekspozimeve nga bankat, por edhe krijimin në kohë të rezervave financiare të nevojshme për amortizimin e efekteve të tyre.

Jam i bindur se kjo qasje e kujdesshme e bankave do të vijojë të jetë e pranishme edhe në të ardhmen. Sektori bankar duhet të vijojë të vlerësojë në vazhdimësi rezistencën e tij ndaj skenarëve të pafavorshëm dhe të forcojë sistemet e administrimit të rreziqeve. Ky proces duhet të synojë, nga njëra anë, të parandalojë ekspozimet e ndjeshme në të dy krahët e bilancit, dhe nga ana tjetër, të ruajë apo fuqizojë nivelet e kapitalit.

 

3. -Cili ka qenë roli i Bankës së Shqipërisë në përballimin e këtyre krizave dhe pesha që ka mbajtur ajo? Sa efektive do t’i konsideronit ndërhyrjet e institucionit qendror monetar?

Objektivi i Bankës së Shqipërisë ka qenë dhe mbetet garantimi i stabilitetit monetar dhe promovimi i stabilitetit financiar. Përmbushja e këtij objektivi gjatë dy krizave të fundit, pandemisë dhe luftës në Ukrainë, ka nënkuptuar rrugëtime të ndryshme për të shkuar tek i njëjti destinacion: stabiliteti monetar e financiar i vendit.

Gjatë pandemisë, ne rritëm stimulin monetar dhe ndërmorëm një paketë masash makroprudenciale, mbikëqyrëse dhe operacionale, të cilat synuan ruajtjen e likuiditetit në tregjet financiare, uljen e kostove të huamarrjes dhe ruajtjen e një fluksi të pandërprerë të kreditimit dhe të shërbimeve financiare. Përgjigjja jonë mundësoi: (i) uljen e kostos së huadhënies dhe mbështetjen e vazhduar të familjeve dhe bizneseve shqiptare me kredi bankare; (ii) ruajtjen e një sistemi bankar likuid, të mirëkapitalizuar dhe me praktika të shëndosha për administrimin e rreziqeve; si dhe (iii) reduktimin e pasigurisë dhe rritjen e besimit në të ardhmen. Po rikujtoj edhe njëherë që mjedisi i qëndrueshëm monetar dhe financiar ishte një nga faktorët kryesorë së pari kufizues të ndikimit të pandemisë në ekonomi dhe së dyti mbështetës të rimëkëmbjes së ekonomisë gjatë vitit 2021.

Me fillimin e luftës në Ukrainë dhe intensifikimin e presioneve të përgjithshme inflacioniste, ne filluam procesin e normalizimit të qëndrimit të politikës monetare për të mos lejuar që inflacioni i lartë të shndërrohej në inflacion të qëndrueshëm, duke goditur kursimet e familjeve, duke tkurrur investimet e bizneseve dhe duke dëmtuar stabilitetin financiar të vendit. Ky normalizim po realizohet nëpërmjet rritjes së normës bazë të interesit dhe komunikimit të vazhduar me tregjet për vullnetin tonë të palëkundur ndaj garantimit të stabilitetit të çmimeve. Komunikimi ynë transparent i ka shërbyer qartësimit të publikut mbi kahun e veprimit të politikës monetare dhe ka ndihmuar në kontrollin e pritjeve për inflacionin. Si pasojë e këtyre masave, inflacioni ka ardhur në rënie dhe pritet të kthehet në objektiv gjatë vitit të ardhshëm.

Në tërësi, jam i bindur se – me aksionet e saj – Banka e Shqipërisë ka përmbushur jo thjesht e vetëm mandatin e saj ligjor, por ka dhënë një kontribut pozitiv të prekshëm në ecurinë e ekonomisë shqiptare përballë goditjeve të fundit.

 

4. -Po për vetë bankën qendrore, cilat kanë qenë kostot e këtyre ndërhyrjeve dhe zhvillimeve në tregje në bilancin e saj?

Normalizimi në nivel global i qëndrimit të politikës monetare, i diktuar nga nevoja e kontrollit të rritjes së shpejtë të inflacionit pas konfliktit ushtarak në Ukrainë, ka pasur pasoja negative në bilancin e të gjitha bankave qendrore, përfshi dhe atë të Bankës së Shqipërisë. Megjithatë, këto pasoja financiare janë të papërfillshme në raport me përfitimet që sjell normalizimi i qëndrimit të politikës monetare për ekonominë e shoqërinë. Në terma sasiorë, ato janë margjinale e kalimtare dhe nuk cenojnë aspak aftësinë e bankave qendrore për të përmbushur mandatin e tyre. Në një këndvështrim të përgjithshëm, këto pasoja duhen konsideruar si një kosto e domosdoshme që bankat qendrore marrin mbi vete për t’i shërbyer interesit të përgjithshëm të shoqërisë.

Më konkretisht, normalizimi i shpejtë i qëndrimit të politikës monetare gjatë vitit 2022 prodhoi rezultate financiare negative në bilancin e shumë bankave qendrore, si Banka Qendrore Evropiane, Banka Qendrore e Gjermanisë, Banka e Anglisë, Banka e Holandës, Banka e Belgjikës, Banka e Suedisë, Banka Qendrore e Çekisë, si dhe të bankave qendrore të rajonit, përfshirë dhe Bankën e Shqipërisë. Këto rezultate buruan nga rënia më e shpejtë e vlerës së aktiveve në raport me vlerën e pasiveve të bankës qendrore.

Në praktikë, kjo dukuri ndodh:

• në periudhat e rritjes së shpejtë të normës bazë të interesit, si pasojë e rënies së çmimit te letrave me vlerë që bankat qendrore mbajnë në bilancin e tyre në funksion të zbatimit të politikës monetare, dhe / ose
• në periudhat e forcimit të kursit të këmbimit, si pasojë e rënies së vlerës në monedhën kombëtare të rezervave valutore që bankat mbajnë në bilanc në funksion të mbështetjes së politikës monetare dhe të stabilitetit financiar.

Në rastin e Shqipërisë, duket se të dy këta faktorë kanë kontribuuar në një rezultat financiar negativ për vitin 2022, si pasojë e thellimit të tepricave negative të Rezervave të Rivlerësimit të Valutave dhe të Titujve. Më konkretisht, rritja e normave të interesit në tregjet ndërkombëtare ka zhvlerësuar asetet e Bankës së Shqipërisë, pjesë të Rezervës Valutore për fundin e vitit 2022, ndërsa forcimi i kursit të këmbimit ka ulur kundravlerën në lekë të rezervës tonë valutore.

 

5. -A është ky një fenomen i zakonshëm në bilancet e bankave qendrore dhe a mund të ishte shmangur ai?

Bankat qendrore janë institucione të mandatuara nga ligji për të hartuar politika monetare, mbikëqyrëse dhe rregullatore, në mbështetje të stabilitetit të çmimeve dhe stabilitetit financiar të vendit. Po ashtu, praktikat më të mira botërore iu njohin bankave qendrore një shkallë të lartë pavarësie financiare dhe operacionale.

Ky konfigurim institucional ka një motivim të dyfishtë. Nga njëra anë, ai krijon parakushtet e nevojshme që vendimmarrja e bankave qendrore të udhëhiqet nga përmbushja e objektivave të stabilitetit monetar dhe financiar të vendit, dhe jo nga kostot financiare mbi bilancin e tyre. Nga ana tjetër, ai merr në konsideratë faktin se masat e nevojshme për stabilitetin monetar dhe financiar kanë shpesh një ndikim negativ në afatin e shkurtër në bilancin e bankave qendrore. Periudhat e normalizimit të qëndrimit të politikës monetare, apo të rritjeve të normave bazë të interesit, ofrojnë një shembull tipik të këtij konflikti. Ky normalizim është një masë e domosdoshme për kontrollin e inflacionit dhe ruajtjen e vlerës së kursimeve të publikut shqiptar, por ai ka gjithnjë një faturë financiare negative mbi bankat qendrore.

Lidhur me këta dy faktorë, është e rëndësishme të kemi parasysh se:

• së pari, rritja e normës bazë të interesit ishte një masë e domosdoshme e Bankës së Shqipërisë, për të kontrolluar rritjen e inflacionit dhe për të mbështetur stabilitetin e përgjithshëm ekonomik dhe financiar të vendit. Sipas vlerësimeve tona, niveli i çmimeve në fund të vitit 2024 do të jetë rreth 13.5% më i ulët në prani të rritjes së normave të interesit se në mungesë të saj. Në këtë mënyrë, fuqia blerëse e kursimeve të familjeve shqiptare në fund të vitit 2024 do të jetë rreth 190 miliardë lekë më e lartë, çka ofron një përfitim të rëndësishëm për shoqërinë në raport me koston që sjell për vetë Bankën e Shqipërisë. Po ashtu, inflacioni i lartë do të dëmtonte stabilitetin financiar të vendit, duke rrezikuar shëndetin e bilanceve financiare të bankave, si dhe do të dëmtonte kohezionin social të tij;
• së dyti, forcimi i kursit të këmbimit ka sjellë – në tërësi – pasoja pozitive në shëndetin e bilanceve publike dhe ka ndihmuar stabilitetin monetar e financiar. Sipas vlerësimeve tona, forcimi i kursit të këmbimit të lekut gjatë vitit 2022 ka sjellë reduktimin me rreth 37 miliardë lekë të vlerës së borxhit publik gjatë vitit 2022. Duke llogaritur edhe ndikimin negativ në bilancin e Bankës së Shqipërisë, forcimi i lekut kundrejt valutave ka përmirësuar me rreth 23 miliardë lekë, bilancet e sektorit publik. Në të njëjtën kohë, një kurs këmbimi më i fortë për monedhën vendase ka ndihmuar në kontrollin e inflacionit (çka ka nënkuptuar edhe nevojën për rritje më të ngadalta të normës bazë të interesit) dhe ka forcuar stabilitetin financiar (nëpërmjet lehtësimit të kostove të kredive për kredimarrësit në valutë, të cilët i kanë të ardhurat në lekë).

Bazuar në sa më sipër, dëshiroj të përcjell disa mesazhe të rëndësishme për publikun:

• politikat e ndjekura nga Banka e Shqipërisë hartohen gjithnjë në përputhje me mandatin tonë ligjor dhe sjellin përfitime për shoqërinë dhe ekonominë shqiptare;
• ndikimi i këtyre politikave në bilancin e Bankës së Shqipërisë prodhon e do të prodhojë edhe kosto kalimtare negative, por këto kosto janë gjithsesi të papërfillshme në raport me përfitimet;
• kostot financiare negative janë kalimtare, sepse ato përfaqësojnë kosto që burojnë nga parime kontabiliteti dhe jo humbje finale të aseteve. Këto kosto rikuperohen gradualisht me kalimin e kohës dhe nga riinvestimi i aseteve me norma më të larta interesi;
• pavarësisht luhatjeve të përkohshme të kapitalit, Banka e Shqipërisë është – në çdo rast – financiarisht dhe operacionalisht e aftë të përmbushë misionin e saj.

 

6. -Pavarësisht ngadalësimit, inflacioni vijon të mbetet i lartë në vend. Si e parashikoni ecurinë e tij, si për inflacionin e importuar ashtu dhe për rritjen e çmimeve që shkaktohet nga faktorë të brendshëm?

Ecuria e inflacionit gjatë muajve të fundit ka qenë pozitive. Ky tregues ka nisur një trajektore rënëse prej fundit të vitit të kaluar, duke zbritur në 7.1% në muajt e parë të vitit 2023.

Rënia e inflacionit është diktuar, më së shumti, nga rënia e çmimeve të naftës dhe të lëndëve të para në tregjet globale. Kjo tendencë pritet të vazhdojë dhe në të ardhmen, në pasqyrim të reduktimit të problemeve në zinxhirët e prodhimit dhe të tregtisë ndërkombëtare, si dhe të shtrëngimit të sinkronizuar të politikave monetare globale. Krahas këtyre faktorëve, qëndrueshmëria e kursit të këmbimit pritet të ndihmojë reduktimin e inflacionit të importuar.

Nga ana tjetër, presionet nga ekonomia vendase mbeten të larta, të ushqyera nga një mjedis ekonomik i karakterizuar nga një rritje e qëndrueshme e kërkesës konsumatore, e punësimit, e pagave dhe pritjet për inflacion mbi objektiv në të ardhmen nga ana e agjentëve ekonomikë. Në këtë drejtim, normalizimi i qëndrimit të politikës monetare pritet të ndihmojë në një balancim më të drejtë midis kërkesës dhe ofertës në ekonomi dhe në reduktimin e presioneve nga ekonomia vendase.

Mbi bazën e informacionit të disponuar dhe në mungesë të goditjeve të reja, ne parashikojmë që inflacioni të reduktohet gjatë vitit 2023 dhe të kthehet në objektivin tonë 3% gjatë vitit 2024.

 

7. -Banka Qendrore Evropiane dhe Rezerva Federale kanë paralajmëruar se do të vijojnë ciklin në rritje të interesave, për sa kohë që inflacioni mbetet i lartë. Po Banka e Shqipërisë, si e parashikon intensitetin e ndërhyrjeve dhe në cilin kah?

Komunikimi i politikës monetare është një nga detyrat më të nevojshme, por njëkohësisht edhe më të vështira, të bankave qendrore. Nga njëra anë, ato duan të udhëzojnë tregun mbi trajektoren e politikës monetare në të ardhmen, në mënyrë që të ankorojnë pritjet e publikut dhe të shmangin surprizat në tregjet financiare. Nga ana tjetër, bankat qendrore duan të shmangim angazhimin e panevojshëm në një trajektore të politikës monetare, angazhim i cili bëhet më problematik dhe potencialisht më i dëmshëm në situata kur pasiguria mbi zhvillimet e ardhshme është e lartë.

Për këtë arsye, komunikimi i politikës sonë monetare ka theksuar tre momente kryesore. Së pari, faktin se inflacioni është i lartë dhe se ai po gjen mbështetje në rritje nga faktorë të brendshëm, më së shumti të lidhur me kërkesën relativisht të qëndrueshme agregate dhe mungesat në rritje që po konstatohen në tregun e punës. Së dyti, faktin se këto presione të larta diktojnë një përqasje më të kujdesshme të politikës monetare, çka nënkupton se normalizimi i qëndrimit të saj duket një lëvizje e nevojshme për të garantuar kthimin e inflacionit në objektiv dhe për të mbështetur një rritje të qëndrueshme dhe afatgjatë të vendit. Së treti, dhe po aq e rëndësishme, faktin se lëvizjet e ardhshme të politikës monetare do të varen nga informacioni i ri, i cili do të na mundësojë leximin në kohë reale të balancës së presioneve inflacioniste dhe vendimmarrjen tonë.

Me fjalë të thjeshta, politika jonë monetare nuk është vendosur në pilot automatik. Ne kemi qenë dhe mbetemi të vëmendshëm ndaj zhvillimeve të brendshme dhe të jashtme, të cilat do të diktojnë dhe reagimin tonë.

Për të qenë më konkretë, disa nga çështjet kryesore, të cilat janë dhe do të mbeten në vëmendjen tonë, janë:

• fortësia dhe qëndrueshmëria e kërkesës për mallra e shërbime dhe stresi që ajo krijon mbi kapacitetet prodhuese të vendit. Sa më të lartë të jenë këta tregues, aq më i nevojshëm bëhet normalizimi i mëtejshëm i qëndrimit të politikës monetare;
• ecuria e inflacionit në partnerët tanë tregtarë, dhe kryesisht në Eurozonë dhe vendet e rajonit. Për momentin, presionet e huaja inflacioniste duket se kanë kulmuar, por rreziqet kanë qenë dhe mbeten në kahun e sipërm;
• shkalla e reagimit të tregut financiar dhe ekonomisë shqiptare ndaj lëvizjeve të deritanishme të politikës monetare. Sa më i lartë të jetë reagimi i tyre ndaj normalizimit të politikës monetare të ndërmarrë deri tani, aq më e pakët është nevoja për të ndërhyrë në të ardhmen;
• së fundi, koordinimi i politikës sonë monetare me politikën fiskale në Shqipëri dhe kahu i politikës monetare në Eurozonë dhe në botë. Në parim, sa më e lartë të jetë shpejtësia e konsolidimit fiskal në vend, aq më pak nevojë do të ketë për ndërhyrje të politikës monetare. Në të njëjtën linjë, një divergjencë e fortë midis politikës monetare në Eurozonë dhe asaj në Shqipëri është e padëshirueshme, në kontekstin e stabilitetit të tregjeve tona të brendshme financiare.

Banka e Shqipërisë do të monitorojë në vazhdimësi të gjithë këta tregues dhe do të kujdeset të formulojë një politikë monetare, e cila të mundësojë kthimin e inflacionit në objektiv, me sa më pak kosto mbi rritjen afatgjatë të ekonomisë.

 

8. -Euro arriti nivelin më të ulët ndaj monedhës vendase në dhjetor 2022 dhe vijon të këmbehet afër niveleve më të ulëta historike, ndonëse bilanci i llogarisë korrente nuk ka shënuar përmirësime të dukshme gjatë viteve të fundit. Sipas jush, cilët janë faktorët që ndikuan në këtë nënçmim të fortë të euros?

Trendi forcues i kursit të këmbimit të monedhës tonë kombëtare, lekut, ndaj valutave kryesore ka një bazë reale. Në analizat tona, ky trend ushqehet si nga përmirësimet e vazhdueshme në bilancin e shkëmbimeve tregtare e financiare me jashtë, ashtu edhe në forcimin e stabilitetit të brendshëm financiar dhe reduktimin e primeve të rrezikut. Faktori i parë rezulton në një trend rritës të hyrjeve valutore në vend, ndërsa faktori i dytë ndihmon në rritjen e interesit për ruajtjen e kursimeve në monedhën tonë kombëtare.

Më konkretisht, deficiti i llogarisë korrente të Shqipërisë është reduktuar nga niveli 10.8% i PBB-së në vitin 2014 në nivelin 5.9% të PBB-së për vitin 2022. Ky përmirësim i ndjeshëm është diktuar në një masë të madhe nga rritja e eksporteve shqiptare dhe, në veçanti, e të ardhurave nga turizmi. Këto të fundit u rritën nga 1.3 miliardë euro në vitin 2014 në nivelin 2.8 miliardë euro për vitin 2022. Paralelisht me të, investimet e huaja direkte kanë gjeneruar flukse të larta dhe të qëndrueshme të hyrjeve valutore. Këto investime janë luhatur rreth nivelit 8% të PBB-së gjatë viteve të fundit, duke shfaqur një shkallë gjithnjë e më të lartë mbulimi të deficitit të llogarisë korrente. Vetëm gjatë vitit 2022, flukset hyrëse të valutës të gjeneruara nga investimet e huaja direkte regjistruan një rritje vjetore prej 33%, duke shënuar vlerën e 1.4 miliardë eurove, dhe ishin rreth 10% më të larta se deficiti i llogarisë korrente.

Si pasojë e këtyre trendeve, bilanci i përgjithshëm i pagesave të vendit ka rezultuar në suficit, çka është pasqyruar në rritjen e ofertës së valutës në tregun e brendshëm dhe në rritjen e rezervave valutore të Bankës së Shqipërisë. Në të njëjtën kohë, besimi në rritje i publikut shqiptar ndaj monedhës tonë kombëtare ka sjellë një interes në rritje për ruajtjen e kursimeve në monedhën kombëtare.

Bazuar në sa më sipër, mendoj se ecuria e kursit të këmbimit është një tregues i përmirësimeve strukturore të ndodhura gjatë viteve të fundit dhe një ankorë e rëndësishme e stabilitetit monetar dhe financiar të vendit.

 

9. -Në janar, për herë të parë pas shumë muajsh, kreditë me probleme shfaqën tendencë rritëse, ndërkohë që rritja e normave të interesit po frenon kreditimin. Si pritet që të ndikohet sistemi bankar nga ambienti me interesa të larta?

Rënia e treguesit të kredisë me probleme është një dukuri e shfaqur prej vitesh tashmë. Kjo tendencë vijoi edhe pas pandemisë, ku masat e marra në kuadër të planit ndërinstitucional, si dhe menaxhimi e mbikëqyrja e kujdesshme e Bankës së Shqipërisë, arritën të zbusin efektet e menjëhershme dhe ato të pritshme të goditjeve të raundit të dytë. Arritja e nivelit prej 5% në fund të vitit 2022 erdhi si rezultat i ndërveprimit disavjeçar të aktorëve bankarë vendas, ku stimujt e dhënë u shfrytëzuan efektivisht nga bankat, ndërkohë që ndikimi i aktorëve të tjerë – të tillë si shoqëritë që blejnë kreditë me probleme, të cilat e kanë ndihmuar këtë proces në vende të tjera - nuk ka qenë shumë prezent në rastin tonë.

Rritja e normave të interesit sjell natyrshëm një tkurrje të kërkesës për kredi dhe ndikon në flukset financiare të huamarrësve ekzistues. Banka e Shqipërisë është e ndërgjegjshme që bankat mund të përballen me rritje të kredive me probleme, për shkak të rritjes së kësteve të kredive dhe pamundësisë së huamarrësve për të përmbushur plotësisht detyrimet e tyre.

Për këtë arsye, që në shtator 2022, përmes një qasjeje proaktive, filloi një proces komunikimi me bankat për t’iu kërkuar të bënin analiza të brendshme mbi ndikimin e mundshëm të kësaj situate në pasqyrat e tyre financiare. Po kështu, bankave iu kërkua të hartonin plane të brendshme për të menaxhuar pamundësinë e shlyerjes së huave nga klientët, si dhe për të ngritur kapacitete të brendshme financiare për ruajtjen e shëndetit të treguesve ekonomikë.

Provat e rezistencës sugjerojnë se rritja e përgjithshme e normave të interesit mund të pasqyrohet në një rritje të lehtë të treguesit të kredive me probleme. Megjithatë, kjo rritje nuk do të cenojë qëndrueshmërinë e bankave dhe as aftësinë e tyre për ndërmjetësim financiar. Ecuria e deritanishme, me gjithë rritjen e treguesit të kredive me probleme në dy muajt e parë të vitit, paraqitet nën parashikimet tona. Gjithsesi, Banka e Shqipërisë do të monitorojë me kujdes situatën dhe do të marrë në kohë masat e duhura për garantimin e shëndetit të sektorit bankar.

 

10. -Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) në deklaratën e fundit paralajmëroi për rreziqet që mund t’i vijnë sistemit financiar nga një krizë e tregut të pasurive të paluajtshme. Duke pasur parasysh ritmin e lartë të ndërtimeve, a vlerësoni se ka rrezik për një flluskë të pasurive të paluajtshme? Në rast se po, sa i përgatitur dhe i mbrojtur është sistemi financiar për ta përballuar atë?

Tregu i pasurive të paluajtshme është karakterizuar nga një rritje e shpejtë e çmimeve, kryesisht për banesa rezidenciale, gjatë 4 – 5 viteve të fundit. Kjo ecuri është nxitur në një masë të madhe nga rritja e kërkesës për to, por gjithashtu, ajo ka pasqyruar edhe rritjen e kostove të ndërtimit. Ky fenomen ka qenë i pranishëm jo vetëm në tregun shqiptar, por edhe në atë botëror.

Nga këndvështrimi ynë si mbikëqyrës e rregullator, ekspozimi i bankave ndaj sektorit të ndërtimit shfaqet i kontrolluar. Ky ekspozim merr si formën e financimit për blerjen apo zhvillimin e pasurive të paluajtshme, ashtu dhe atë të pranimit të tyre si kolateral. Në rastin e parë, ekspozimi direkt apo indirekt i kredisë bankare ndaj ecurisë së çmimeve në sektorin e ndërtimit rezidencial përbën një pjesë relativisht të vogël, ndonëse jo të neglizhueshme, të portofolit total të kredisë. Në rastin e dytë, ne konstatojmë se shkalla e mbulimit me kolateral të kredisë ofron marzhe relativisht të larta fleksibiliteti për sektorin.

Për këto arsye, ne vlerësojmë se ekspozimi i sektorit bankar ndaj tregut të pasurive të paluajtshme është i përmbajtur. Madhësia relativisht e kufizuar e kredisë bankare për pasuri të paluajtshme dhe standardet e forta që bankat po aplikojnë në praktikat e kredidhënies, zbusin ndjeshëm rrezikun që mund t’i vijë industrisë bankare prej ndryshimeve potenciale në trendet aktuale të vërejtura në këtë treg.

Gjithsesi, Banka e Shqipërisë po analizon në vazhdimësi zhvillimet në tregun e pasurive të paluajtshme, si dhe monitoron me kujdes ekspozimin e sektorit bankar ndaj këtij tregu. Përmirësimi i kuadrit të monitorimit dhe administrimit të rreziqeve në këtë drejtim është në fokus të punës sonë. Paralelisht me to, ne po punojmë edhe për zhvillimin e instrumenteve të nevojshme për të adresuar çdo kontigjencë të mundshme.

 

11. -Si pritet të jetë roli i bankave qendrore në të ardhmen dhe si po i përshtaten ato një ambienti që ende vijon të shfaqet sfidues?

Detyra primare e bankave qendrore ka qenë dhe do të mbetet garantimi i stabilitetit monetar dhe financiar, si një parakusht i padiskutueshëm i rritjes së qëndrueshme ekonomike dhe i rritjes së mirëqenies së përgjithshme të shoqërisë.

Në rrethanat aktuale, të karakterizuara nga goditje negative oferte të paprecedenta për disa dekada, ky rol bëhet mjaft sfidues. Politika monetare e bankave qendrore duhet të kujdeset, nga njëra anë, të krijojë premisat e nevojshme monetare për reduktimin e inflacionit dhe kthimin e tij në objektiv dhe, nga ana tjetër, të shmangë apo minimizojë ndikimin e këtyre masave në aktivitetin ekonomik. Në afatin e gjatë, këta dy objektiva nuk janë në konflikt me njëri-tjetrin. Në afatin e shkurtër dhe të mesëm, ata padyshim lidhen në mënyrë të zhdrejtë. Deri tani, mendoj se normalizimi i politikës monetare, si në vend dhe në botë, ka qenë reagimi i duhur, në momentin e duhur dhe me forcën e duhur. Megjithatë, bankat qendrore duhet të vazhdojnë të jenë vigjilente dhe të monitorojnë me kujdes dinamikat ekonomike, për të përshtatur në kohë qëndrimin e politikës monetare me një realitet në evoluim të vazhdueshëm. Ky proces kërkon forcimin e kapaciteteve monitoruese, analizuese dhe parashikuese të këtyre institucioneve. Ai kërkon, gjithashtu, një komunikim të kujdesshëm dhe transparent me tregjet financiare dhe publikun e gjerë.

Paralelisht me të, bankat qendrore duhet të rrisin vëmendjen ndaj stabilitetit të përgjithshëm financiar dhe shëndetit të bilanceve të sektorit bankar. Nuk është sekret fakti që trendi i shpejtë rritës i normave të interesit në ambientin botëror është një zhvillim i paprecedentë për më shumë se një dekadë. Detyra jonë është të kuptojmë pasojat e tyre mbi tregjet dhe treguesit financiarë dhe të marrim në kohë masat e nevojshme korrektuese.

Megjithatë, jam i bindur se Banka e Shqipërisë do të dijë të ngrihet në lartësinë e këtyre sfidave. Investimi i vazhdueshëm që kemi bërë për ngritjen e kapaciteteve institucionale, i ilustruar nga rezultatet e deritanishme të punës sonë, është një garanci solide për përmbushjen e objektivave tanë.

 

12. -Së fundmi, sistemet financiare globale janë nën presion, si rrjedhojë e falimentimeve dhe problemeve me disa banka. Sa rrezik ka të transmetohet kjo situatë në Shqipëri dhe sa i mbrojtur është sistemi financiar vendas?

Së pari, më lejoni të theksoj se sektori bankar shqiptar ka pasur një ekspozim të papërfillshëm ndaj bankave të cilat patën probleme së fundi (në veçanti, ndaj Silicon Valley Bank dhe Credit Suisse).

Së dyti, në një plan më të përgjithshëm, Banka e Shqipërisë kryen rregullisht ushtrimet e provës së rezistencës, për të monitoruar qëndrueshmërinë e sektorit bankar ndaj goditjeve të mundshme. Analiza jonë tregon se sektori bankar mund të përballojë rënie potenciale të qenësishme të vlerës së portofolit të titujve të huaj dhe të mbetet përsëri i mirëkapitalizuar. Kjo qëndrueshmëri është e lartë në nivel sistemi dhe më se e mjaftueshme në nivel bankash individuale.

Në tërësi, vlerësojmë se me gjithë stresin që po përjetojnë aktualisht tregjet financiare ndërkombëtare, reformat e ndërmarra për fuqizimin e kapitalit dhe të likuiditetit të institucioneve financiare (banka dhe jobanka) pas Krizës Financiare Globale të viteve 2007-2008, si edhe mekanizmat fleksibël që disponojnë autoritetet mbikëqyrëse dhe bankat qendrore për adresimin e goditjeve eventuale, ofrojnë siguri për përballimin e situatës së krijuar në tregjet globale. Këto përmirësime janë replikuar edhe në vendin tonë, ku veçojmë forcimin e kërkesave për kapital dhe likuiditet tek bankat, si edhe plotësimin e kuadrit ligjor e rregullator për veprimet e mbështetjes me likuiditet apo për ndërhyrjen e jashtëzakonshme dhe krijimin e fondit të posaçëm. Këto përparime kanë bërë që sektori bankar dhe sistemi financiar në tërësi të përballojnë pa probleme të theksuara disa situata stresi, si kriza greke, ajo e kredive me probleme dhe goditja e pandemisë.

Në kuadër të forcimit të vazhdueshëm të kapaciteteve, Banka e Shqipërisë mbetet aktive në bashkëpunimin me institucionet financiare ndërkombëtare, ku dëshiroj të veçoj një bashkëpunim konstruktiv dhe të qëndrueshëm me Fondin Monetar Ndërkombëtar dhe Bankën Qendrore Evropiane.