NJOFTIM PËR SHTYP
Intervistë e Guvernatorit Sejko për emisionin “Përballë” në televizionin RTSH

Pyetje: Nëse bëjmë një krahasim me krizën financiare të viteve 2008-2009 apo me Depresionin e Madh të viteve ‘30, çfarë vendi zë kjo krizë që nuk është thjeshtë financiare, por dhe shëndetësore e ekonomike?

Guvernatori: Kjo krizë ka një specifikë, ajo po gjenerohet nga faktori shëndetësor. Pra, këtë herë kemi të bëjmë me një krizë që vjen nga pandemia dhe po reflektohet në ekonomi. Krizat e mëparshme kanë qenë kriza të pastra ekonomike që vinin nga sektori financiar. Në vitet ‘30 ka pasur humbje të mëdha nga kriza, ndërsa kriza e vitit 2008 ka qenë një krizë që ka ardhur nga sektori financiar; efektet u reflektuar në ekonomi, por ajo ka qenë një krizë e pastër e sektorit financiar - fillimisht falimentoi Lehman Brothers dhe më pas u shfaqën implikimet e Goldman Sachs. Problemet e tregut amerikan u reflektua në tregun evropian dhe kriza u bë mbarë botërore. Kjo e tanishmja është një krizë që vjen nga sektori shëndetësor dhe natyrisht do të reflektohet dhe në ekonomi. Pra, është e vështirë t’i krahasojmë me njëra-tjetrën. Një shifër e përafërt e kalkuluar për krizën e viteve ’30 flet për një rënie të prodhimit të brendshëm bruto në nivelin 15%. Pra ka qenë një krizë e thellë, por duhet pasur parasysh që bota ka qenë më e varfër dhe ekonomia...

Pyetje: dhe me pak e ndërlidhur.

Guvernatori: Po, edhe më pak e ndërlidhur. Sigurisht që bëhej fjalë për një krizë të mirëfilltë urie. Në ditët e sotme, bota ka akumuluar më shumë pasuri dhe reflektimi i krizës nuk është në ato përmasa.

Kriza e vitit 2008 ishte po ashtu një krizë e fortë, por rënia ishte shumë herë më e ulët se sa parashikohet për këtë krizë. Shifrat janë në përpunim, pasi jemi në vitin e parë të krizës dhe efektet maten tremujor pas tremujori. Sigurisht që kjo është kriza më e thella e shekullit 21, jo vetëm në aspektin shëndetësor, por dhe në atë ekonomik, dhe kjo vlen për mbarë botë. Duket se të gjitha vendet janë prekur nga COVID-19, megjithëse ka pasiguri në shifra. Po aq pasiguri ka edhe për evoluimin e virusit dhe reflektimet në situatën ekonomike dhe financiare të mbarë globit.

Pyetje: Guvernator, si po punoni këto ditë në Bankën e Shqipërisë? Çfarë masash janë marrë për mbrojtjen e shëndetit? A po punoni nga shtëpia, apo punonjësit e bankës qendrore nuk e kanë luksin të punojnë nga shtëpia?

Guvernatori: Një pjesë e punonjësve po punojnë në distancë, ndërsa disa departamente puna e të cilave nuk mund të kryhet në distancë, shfrytëzojnë ambientet e BSH-së. Ne kemi një plan realisht funksional për ruajtjen e masave të distancimit social. Brenda mundësive tona, po punohet me kapacitet jo të plotë, por banka po i kryen të gjitha detyrat funksionale.

Pyetje: Nëse flasim për atë që ju e quajtët elementi i pasigurisë, kjo vjen për shkak të frikës nga e panjohura dhe mesazheve kontradiktore që vijnë nga shëndetësia. Ngjan sikur e vetmja recetë është që të rritet borxhi. A ka ndonjë formulë tjetër? Në krizat e mëparshme bota ka nxjerrë disa mësime të mëdha dhe ka vazhduar cikli i rritjes së shpejtë të ekonomisë. A është shpejt për të folur për mësime të mëdha nga kjo krizë?

Guvernatori: Pasiguria, ashtu siç e thatë, vjen në radhë të parë nga evoluimi i sëmundjes. Në fillim u mendua që virusi do të zhdukej në një periudhë tremujore, ashtu si kanë ndodhur në pandemitë e kaluara, si SARS COV 1 dhe H1N1. Pra, përgatitja ishte për një periudhë më të shkurtër, por për sa kohë pandemia dhe masat e distancimit social vijojnë, edhe konsumi natyrisht që do të bjerë; kështu do të ishte edhe pa masat e distancimit social, pasi psikologjia e rënduar e njerëzve në një periudhë pandemie, ndikon tek konsumi. Në rast se bie konsumi, sigurisht që do të ndikohet edhe prodhimi, e kështu me radhë të gjithë faktorët zinxhir. Sa i përket nxjerrjes së mësimeve, sigurisht që është ende herët, pasi ato nxirren në përfundim të krizës, por për të reaguar dhe reflektuar nuk është kurrë herët.

Pyetje: Një nga elementet e frikës apo pasigurisë së konsumatorit është paraja. Pyetja që lind normalisht në këto raste është sa të sigurta janë paratë? Sa të sigurta janë depozitat? Si është gjendja e likuiditetit në sistemin financiar bankar? A ka risqe? A ka parashikuar banka skenarin më të keq, në situata të tilla?

Guvernatori: Për të qenë realist, risqe ka gjithmonë, në të gjitha kohërat, madje dhe në ato më të mirat. Në rastin konkret, në shumë komunikime publike, ne kemi theksuar që fati ynë ishte që kjo krizë e gjeti sistemin financiar shumë të shëndetshëm, me një normë të lartë mjaftueshmërie kapitali. Pra reformat e ndërmarra në sektorin financiar dhe atë bankar shqiptar dhanë frytet e tyre gjatë këtyre viteve. Për fat, sektori financiar është në një gjendje shumë të mirë; ka pasur një nivel të lartë kredish me probleme, por përmes një reforme specifike të ndërmarrë nga ne, ia dolëm që ky nivel të ulet ndjeshëm. Bilancet e bankave vazhduan të përmirësohen dhe para krizës ishin të shëndetshme. Po kështu, bankat kanë pasur mjaftueshmëri të lartë kapitali. Pa dashur ta lodh publikun me detaje të tepërta, ne kemi kaluar në një proces konsolidimi të sektorit bankar, i cili ka ndikuar pozitivisht qoftë në kreditimin e ekonomisë, qoftë në vazhdimin e uljes së kredive me probleme. Bankat kanë likuiditet të mjaftueshëm, dhe këtë krizë e kanë përballuar dhe do ta përballojnë me sukses. Ne kemi ngritur skenarët tanë dhe bëjmë stress teste në vijimësi. Ato janë pjesë e procedurës dhe detyrë e jona si bankë qendrore. Këta skenarë janë në përputhje me standardet dhe metodologjinë e BQE-së dhe ABE-së (Autoritetit Bankar Evropian). Testet na vërtetojnë që edhe në skenarin më të keq, sistemi bankar do ta përballonte me sukses krizën. Pra, situata aktuale garanton që sistemi bankar është i shëndetshëm, por duhet të tregohemi të kujdesshëm që këtë mos e keqinterpretojmë si një mundësi që të gjithë faturën e krizës t’ia faturojmë sektorit bankar.

Pyetje: Kujt duhet t’ia faturojmë?

Guvernatori: Fatura duhet të shpërndahet proporcionalisht mes sektorit publik, sektorit bankar dhe sektorit privat, pra të gjithë aktorëve në treg.

Pyetje: A nuk është koha që sistemi bankar të jetë pak më zemërgjerë? Pra, të marrë më shumë barrë se të tjerët, për shkak të specifikave, të një lloj komoditeti apo një risku më të ulët se të tjerët?

Guvernatori: Besoj se sistemi bankar ka marrë një risk të mjaftueshëm me masat e marra, pra me shtyrjen për dy tremujorë të kësteve të kredive dhe me bashkërendimin e veprimeve për kreditim, me paketat e qeverisë. Sektori bankar ka ristrukturuar, ka shtyrë, rreth 2 miliardë euro në 25000 raste këstesh kredish; janë ngrirë kreditë për një gjashtëmujor. Ai po punon proaktivisht për ristrukturime të kredive dhe portofoleve të bizneseve, dhe njëkohësisht ka kredituar një numër të konsiderueshëm biznesesh për paketat e qeverisë. Megjithatë, duhet kuptuar që sektori bankar punon me depozitat e qytetarëve. Pra, vetëm 10% e kapitalit të aseteve të sektorit bankar janë kapitale të aksionerëve, ndërsa 90% janë depozita të qytetarëve. Në rast se ne me pritshmëritë tona do ta rëndonim sektorin bankar që të merrte përsipër më shumë risk, do të cenonim direkt stabilitetin financiar të vendit, sigurinë e depozitave. Ne si bankë qendrore nuk do donim ta bënim këtë dhe e kemi theksuar se ky është një parakusht i padiskutueshëm për çdo lloj reforme dhe ndërmarrjeje për kapërcimin e krizës; në asnjë mënyrë nuk duhet të cenohet stabiliteti financiar i vendit. Pra sektori bankar është i shëndetshëm, i kalon stress testet dhe po vazhdon të rezistojë, por nuk duhet të gabohemi dhe të shkaktojmë atë që nuk duhet të ndodhë.

Pyetje: Kur jemi në ditë të keqe i drejtohemi borxhit, dhe ju, para 5 ditësh, keni thënë që rritja e borxhit publik është një e keqe e domosdoshme. Ne e pranojmë rritjen e borxhit po nuk kemi folur konkretisht deri në ç’masë mund të marrim borxh? Sa mbajnë eshtrat e sistemit që të mos thyhet?

Guvernatori: Referuar borxhit, nga analizat ose shifrat e fundit, nga të gjitha shtetet, kjo krizë është kaluar me marrje borxhi. Pra, niveli i borxhit është rritur në përgjithësi në të gjitha shtetet, të zhvilluara dhe të pazhvilluara. Deri tani, borxhi është rritur në një mesatare 20-30% në vende të ndryshme. Them deri tani, pasi kjo krizë mund të zgjasë dhe rrjedhimisht kjo mesatare mund të rritet në të ardhmen. Unë jam shprehur se borxhi është një e keqe e domosdoshme duke iu referuar situatës aktuale. Në bashkëpunim me institucionet financiare ndërkombëtare si FMN-ja dhe BB-ja, është rakorduar për masat e marra për tejkalimin e krizës, pra rritja e nivelit të borxhit është rakorduar dhe dakorduar me ta . FMN-ja ishte institucioni i parë që i ofroi Shqipërisë menjëherë një kredi prej 180 milionë eurosh. Në raport me borxhin, strategjia para krize ka qenë konsolidimi fiskal; Shteti Shqiptar kishte dhe një target për ulje të borxhit. Në këtë kuadër, parlamenti miratoi dhe një ligj, por natyrisht që kjo krizë e prishi këtë rregull, dhe siç e thashë, me FMN-në u ra dakord që borxhi të rritej pikërisht për t’i bërë ballë krizës. Pa këtë shmangia e falimentimit të bizneseve do të ishte e pamundur, dhe po aq i pamundur do të ishte edhe funksionimi normal i administratës shtetërore dhe i ekonomisë në përgjithësi.

Rritja e borxhi është një e keqe në princip, megjithatë në një situatë kaq të veçantë ishte krejtësisht e pashmangshme. Kjo është e qartë jo vetëm për ne, por edhe për të gjitha shtet e botës. E rëndësishme është që borxhi të menaxhohet sa më mirë - dhe ky është një postulat që vlen për gjitha kohërat - dhe më pas, duke filluar nga viti 2021 dhe më tutje, me kapërcimin e krizës, të kemi një orientim sa më të mirë, përsëri drejt konsolidimit fiskal, drejt uljes së borxhit. Ne do të na duhet të punojmë shumë shpejt për të ulur nivelin e borxhit dhe kjo sigurisht që kërkon reforma serioze ekonomike.

Pyetje: Domethënë vjet në nëntor kishim tërmetin, në pranverë COVID-19, në vjeshtë përsëri COVID-19, ndërsa në pranverën tjetër kemi zgjedhjet parlamentare. A ka pasur kohë më të keqe në kuptimin e asaj që ju e quani disiplinë fiskale?

Guvernatori: Kjo është e vërtetë. Fatkeqësisht, për shkaqe natyrore, ekonomia ka pësuar disa goditje me radhë në një periudhë shumë të shkurtër. Nuk mund të them që ka pasur kohë më të keqe. Mund të përmendim vitin ‘97, kur ekonomia e vendit dhe jeta jonë në përgjithësi pësoi një goditje të rëndë. Ishte një goditje që, në një farë mënyre, erdhi nga sektori financiar, nga skemat piramidale, të cilat prekën kursimet e popullatës, dhe stabiliteti financiar i vendit u cenua. Ajo që ndodhi e çoi ekonominë në recension, rriti nivelin e borxhit dhe deformoi disa parametra makroekonomikë. Ndërkohë që kriza që po jetojmë, pavarësisht disa ngjashmërive sa i përket parametrave makroekonomikë, nuk ngjason shumë me të. Efektet e kësaj krize të ardhur nga pandemia janë ende në proces matjeje tremujor pas tremujori, dhe thellësia e goditjes, rënia e rritjes ekonomike dhe ndikimi në rënien e PBB-së do të qartësohen në vijim.

Pyetje: Pra, do të marrim borxhe, por presim dhe që ekonomia të vazhdojë recensionin. Lidhur me parashikimet për rënien ekonomike, BB-ja, BERZH-i dhe FMN-ja japin nivele të ndryshme nga 4.5% në 9%. Vetë banka qendrore a ka ndonjë parashikim të përditësuar për nivelin e rënies ekonomike për 2020?

Guvernatori: Patjetër, parashikimi i Bankës së Shqipërisë për rënien ekonomike për 2020-n, është në nivelin 6%. Këto shifra rishikohen, por për momentin ne jemi në nivelin e 6% rënie ekonomike për vitin 2020 dhe një ringritje të shpejtë ekonomike në vitin 2021. Pra, parashikimi ynë si bankë qendrore është për një ecuri në formë V-je. Natyrisht që institucione të ndryshme kanë parashikime të ndryshme, por ato nuk variojnë shumë nga njëra-tjetra. Në momente si këto, parashikimet ndryshojnë shpesh dhe shifrat rishikohen vazhdimisht. Jo vetëm Shqipëria po dhe të gjitha vendet rreth nesh, kanë parashikim negativ për rritjen, madje shumë herë më të thellë, në nivele mbi 10%. Parashikimi ka ardhur duke u përkeqësuar, pasi p.sh. Greqia ka një ndikim të fortë nga turizmi, në rritjen ekonomike. Megjithatë, pavarësisht rënies së këtij viti, parashikohet një ringritje e shpejtë në vitin 2021.

Pyetje: Para se të shkojmë te ringritja e shpejtë, e cila meriton një diskutim, në raportin vjetor ju keni thënë që ekonomia shqiptare parashikohet të ketë rënie gjatë 2020, e cila do të shoqërohet me: rritje të papunësisë (17 000 vende pune të humbura); rënie të të ardhurave familjare; përkeqësim të situatës financiare të bizneseve; dhe shtim të kredive me probleme në sektorin bankar. Nëse është kështu edhe për 5 muajt në vijim, qëndron optimizmi për një ngritje në formë V-je? Ne nuk jemi ndonjë ekonomi prodhuese...

Guvernatori: Ne jemi një ekonomi e vogël fleksibël, pavarësisht se nuk jemi ekonomi prodhuese.

Pyetje: Nga çfarë vjen ky elasticitet?

Guvernatori: Ne kemi industri shërbimesh; jemi një shtet i vogël, me një ekonomi e cila, në raste krizash, mund të reagojë në mënyrë fleksibël dhe shumë më shpejt se ekonomi më të mëdha. Problemi më i madh është vijimësia e pandemisë. Parashikimet tona të hershme ishin që me fillimin e sezonit veror do të kishim një shpërthim të turizmit...

Pyetje: A mos u vlerësua më pozitivisht se sa duhet?

Guvernatori: Këto ishin parashikimet tona ekonomike, të bazuara në parashikimet e mjekësisë për kohëzgjatjen e pandemisë. Mesa duket, situata do të vazhdojë të mbetet e vështirë dhe me kufizime në lëvizjen e lirë. Kjo është e kuptueshme, pasi shifrat e të prekurve janë në rritje. Parashikimi ynë i bërë publik në deklaratën e politikës monetare dhe reflektuar më pas në raportet e publikuara, është që tremujori i dytë do të ketë goditje më të fortë nga kriza, por rënia ekonomike do të vazhdojë dhe në tremujorin e tretë dhe të katërt të vitin 2020; ringritja ekonomike do të vijë në vitin 2021.

Pyetje: Parashikim optimist?

Guvernatori: Ky është një parashikim realist, gjithmonë duke pasur parasysh skenarin që nuk do të kemi një valë të dytë mbylljeje. Kemi theksuar që në se do të ketë një valë të dytë, do të duhet të rishikojmë skenarin.

Pyetje: A po mbaron vala e parë?

Guvernatori: Ne i referohemi deklaratave të ekspertëve të shëndetësisë. Sipas një deklarate të fundit të Organizata Botërore e Shëndetësisë, e keqja nuk ka kaluar ende. Ka një mori deklaratash dhe informacionesh, si pozitive ashtu dhe negative, pra pasiguria është e madhe.

Pyetje: Mund të deshifrojmë një gjuhë diplomatike nga ana juaj kur shpreheni se ekonomia shqiptare i ka premisat ta përballojë me sukses këtë goditje. Megjithatë, ju thoni që aktorët publikë dhe operatorët privatë duhet të marrin vendimet e duhura, në kohën e duhur dhe në mënyrë të koordinuar.

Guvernatori: Kjo nuk është gjuhë diplomatike; është e drejtpërdrejtë dhe realiste.

Pyetje: Cilat janë vendimet e duhura?

Guvernatori: E ritheksoj që ne duhet të jemi të qartë që fatura e krizës duhet të ndahet proporcionalisht midis gjithë aktorëve.

Pyetje: Deri në momentin që flasim kush po e paguan këtë faturë?

Guvernatori: Deri tani, faktikisht faturën po e paguajmë të gjithë.

Pyetje: Në mënyrë të barabartë?

Guvernatori: Po, në mënyrë të barabartë. Secili ka marrë një pjesë nga barra e kësaj krize.

Pyetje: Në fillim pamë përpjekje për t’ia lënë barrën njëri-tjetrit.

Guvernatori: Natyrisht që kjo ndodh. Për hir të së vërtetës, pritshmëritë janë gjithmonë të larta për institucionet publike, pasi atyre u takon të administrojnë krizat. Po sigurisht që në deklaratën tonë, ne kemi bërë thirrje që të gjithë autoritetet publike të bëjnë reforma dhe të koordinohemi me njëra-tjetrën. Natyrisht që edhe bizneset duhet ta kuptojnë sa më drejtë këtë situatë krize, pasi shpesh herë ka dhe keqkuptime. Pra, duhet kuptuar që duhet të ketë një riorientim të biznesit, në përputhje me situatën e re. Duhet bërë një optimizim dhe riorientim i shpenzimeve, i kostove, si dhe i strategjive; ndoshta disa investime duhen ndërprerë; bashkëpunimi me bankat duhet të jetë sa më optimal; pritshmëritë duhet të jenë sa më realiste dhe jo optimiste. Nga kontaktet që ne kemi, mendoj se tashmë edhe bizneset janë realiste. Është e vërtetë që si pasojë e “hutimit” të përgjithshëm, në fillim të pandemisë, nga aktorë të ndryshëm kishte një prirje për të shmangur përgjegjësinë, por tashmë situata është më e qartë.

Pyetje: E kuptojnë që jemi të gjithë në një barkë.

Guvernatori: Po, tashmë e kanë të qartë që jemi të gjithë në një barkë. Faktikisht këtë e kemi të qartë të gjithë, por çka nuk është ende e qartë është kohëzgjatja e kësaj situate. Jam i mendimit që shumëçka varet nga zhvillimi i vaksinës ose i mjekimit.

Pyetje: Qeveritë, në kohën e COVID-19, janë kthyer në aktorë të dorës së parë, mirëpo për nga natyra ato nuk i dëgjojnë këshillat, megjithëse në kohë krizash ato janë të domosdoshme. Cila është këshilla standarde që ka banka qendrore për qeverinë në këtë kohë të pazakontë?

Guvernatori: Ne si bankë qendrore, kemi dhe rolin e këshilltarit të qeverisë. Në rastin konkret nuk kemi qenë vetëm këshilltarë, por edhe bashkëpunëtorë. Në deklaratat tona kemi bërë thirrje për të pasur një bashkëpunim sa më të afërt midis gjithë aktorëve - qeveri, bankë qendrore, biznes privat - që kanë një rol në tejkalimin e krizës. Natyrisht që situata është tepër komplekse dhe mendoj se deri tani është mirëmenaxhuar. Është kapërcyer një periudhë shumë e vështirë, një situatë paniku, e ndikuar dhe nga zhvillimet që shihnim në shtete të ndryshme të zhvilluara, si Anglia apo Italia, dhe reagimi i qytetarëve të tyre. Për fat si dhe falë një reagimi shumë të mirë qytetar në vendin tonë, periudha tepër e vështirë tremujore e izolimit, u tejkalua me sukses. Po ashtu, ndikim fondamental pati edhe një koordinim shumë i mirë midis institucioneve publike. Ne si bankë qendrore ndërmorëm disa masa si ulja e normës së interesit, furnizimi i pakufizuar i tregut me likuiditet etj.

Pyetje: A janë hedhur mjaftueshëm para në sistem?

Guvernatori: Po, referuar nevojave, situatës dhe kapaciteteve që ka Shqipëria, janë hedhur para mjaftueshëm nga banka qendrore, bankat e nivelit të dytë, por dhe nga qeveria nëpërmjet borxhit të marrë. Pra përveç eurobondit më të fundit prej 650 milionë eurosh, është marrë edhe 120 milionë euro nga bankat lokale, si dhe 180 milionë euro nga FMN-ja. Ndërkohë që paraja kombëtare në qarkullim, ose paraja e hedhur nga banka qendrore nëpërmjet sistemin bankar, ka qenë 35% më e lartë se sa në periudhat e mëparshme. Kjo rritje ka qenë e nevojshme pasi masat izoluese i kanë shtyrë njerëzit të tërheqin cash në sasi të mesha, për çdo eventualitet. Sistemi bankar ka qenë shumë likuid dhe i është përgjigjur tregut me cash, rregullisht dhe sipas nevojave. Për fat dhe ne kemi qenë në një situatë shumë të mirë, pra banka qendrore ka pasur rezervat e nevojshme me likuiditet në monedhë vendase, por edhe për likuiditet në monedhë të huaj nuk ka pasur probleme, pasi bankat e nivelit të dytë kanë sasi të konsiderueshme euroje. Megjithatë, çështja nuk është vetëm te paraja e hedhur, por edhe te funksionimi i strukturës ekonomike. Ne kemi një strukturë ekonomike të orientuar drejt konsumit dhe jo drejt prodhimit.

Pyetje: Në qoftë se flasim për para të hedhur, për kredi të dhënë, a kemi guximin të themi sot që japim kredi për prodhim? Apo kjo është thembra e Akilit?

Guvernatori: Do të duhet t’ju përgjigjem në funksion të kreditimit gjatë gjithë kësaj periudhe, para krize dhe gjatë krize. Si pasojë e shumë masave të marra nga ana jonë si institucion mbikëqyrës dhe rregullator, ecuria e kreditimit ka ardhur në rritje gjatë gjithë këtyre viteve. Në një moment të caktuar ka pasur pakënaqësi ndaj sektorit bankar për shkak të një kreditimi të perceptuar si të “vakët” ose negativ. Në fakt, duke hequr kreditë e shlyera dhe efektin e kursit të këmbimit, kreditimi ka qenë në nivel pozitiv, por jo aq sa duhej. Politika jonë monetare lehtësuese, në radhe të parë, synon rritjen e kreditimit për të stimuluar ekonominë, dhe më pas rritjen e konsumit dhe investimeve. Ulja e normës së interesit synon pikërisht këtë, pra të ulet kostoja e kredisë që marren kredi për të zhvilluar punë dhe biznese. Kreditimi është rritur si pasojë e politikës monetare stimuluese, por po ashtu edhe e uljes së kredive me probleme. Nga kahu tjetër, bankat janë treguar të shtrënguara në kredidhënie, pasi kredia e keqe u rrit dhe kjo i trembi ato.

Pyetje: Në raport shpreheni se kreditë e këqija nga 25% që ishin në vitin 2014, kanë shkuar në 8.4% në vitin 2019, një shifër përsëri relativisht e lartë. A ka ende biznese në Shqipëri që kredinë e konsiderojnë si një lloj grandi?

Guvernatori: Ky perceptim ka ndryshuar shumë, veçanërisht në vitet e fundit. Bizneset në Shqipëri janë qartësuar që kredia duhet paguar, pra marrëveshja me bankën për një detyrim të caktuar duhet shlyer, dhe shlyerja duhet të bëhet brenda afatit. Sigurisht që problemet ekzistojnë ende, por ka ndjeshëm më pak se dikur. Ne arritëm një sukses: kredia me probleme arriti në nivelin e 8.1% dhe para krizës po vazhdonte të ulej. Kreditimi në ekonomi u rrit.

Pyetje: Po tani a keni parashikuar rritje të kredisë me probleme?

Guvernatori: Po, sigurisht që kjo krizë do shoqërohet me deformime, megjithëse nivelet janë ende të paparashikueshme. Kriza do të ketë efektet e saj si në nivelin e kredisë së keqe, ashtu dhe në nivelin e rritjes së kreditimit. Të gjitha ato që ju lexuat dhe nga raporti jonë i politikës monetare do të kenë ndikim te bizneset, individët dhe në familjet. Bankat do të jenë më të kujdesshme në kredidhënie dhe do të bëjnë analiza me kriteret e rishikuara të riskut. Po ashtu edhe oreksi i bizneseve për kredi do të ndryshojë dhe planet e tyre të zhvillimit dhe të investimit do të jenë më të kujdesshme. Pra, është logjike që nevoja për kredi, si dhe oreksi për kredi, si nga bizneset ashtu edhe nga bankat, do të vijë në rënie. Disa biznese mund të mos i bëjnë dot ballë situatës dhe mund të jenë të paafta të shlyejnë në afat kreditë dhe detyrimet, pavarësisht nga masat që ne kemi marrë për shtyrjen e kësteve.

Pyetje: Z. Guvernator, një nga sfidat e ekonomisë shqiptare që ju e keni nënvizuar është që rritja ekonomike të mos bazohet te konsumi dhe te ndërtimi, por te prodhimi dhe te eksporti. Kur besoni që Shqipëria do të jetë gati të bëjë këtë kapërcim pindarik?

Guvernatori: Ne po flasim për masat për tejkalimin e një situate të vështirë ekonomike që vjen nga kriza e shkaktuar nga pandemia. Kjo që ju po ngrini ka të bëjë me reforma strukturore që duhen ndërmarrë për orientimin dhe zhvillimin e ekonomisë shqiptare. Ajo që ne kemi theksuar vazhdimisht ka të bëjë me kalimin nga një ekonomi e bazuar në remitanca dhe me nivel të lartë informaliteti, në një ekonomi më të formalizuar dhe të orientuar nga eksportet dhe prodhimi.

Sigurisht që dhe turizmi është një eksport shërbimesh dhe është një industri kryesore, por në përgjithësi, agroturizmi, bujqësia dhe disa industri të cilat mund të jenë më tipike për Shqipërinë do të duhet të zhvillohen, dhe paralelisht me to duhet të ulet dhe niveli i informalitetit. Sa më shumë të ulet niveli i informalitetit aq më shumë do të rriteshin të ardhurat në buxhetin e shtetit dhe kapacitetet për investim për shkolla, spitale, dhe veçanërisht në infrastrukturë, gjë që nga ana e saj do të sillte më shumë investime të huaja në Shqipëri. Ulja e informalitetit do të rriste sigurinë, e ndërthurur me reforma strukturore në legjislacionin për të drejtën e pronësisë. Pra, gjërat janë të ndërlidhura. Këto reforma strukturore që janë ndërmarrë duhet të vazhdojnë më tej; nuk mendoj që për shkak të krizës do të duhet të kemi ndryshime në modelin tonë ekonomik, në reformat tona strukturore. Ne do të duhet t’i vazhdojmë këto reforma strukturore. Megjithatë, në këtë situatë, paralelisht me to, duhet të jemi fleksibël për të kapërcyer situatën e vështirë, sikurse kemi vepruar deri tani. Shpresojmë që viti 2021 do të kthejë normalitetin dhe një nga reformat që do të kërkojë përpjekje të forta do të jetë ulja e nivelit të borxhit publik.

Pyetje: Do të fillojmë që sot të lajmë borxhin që po marrim apo do t’ia lëmë gjeneratës pasardhëse?

Guvernatori: Po, ne duhet të përpiqemi ta ulim sa më shumë borxhin, por sigurisht që ai nuk do të shkojë kurrë në zero. E mira do të ishte që një gjeneratë t’i lëri një borxh sa më të ulët gjeneratës pasardhëse, prandaj themi që duhet ta ulim nivelin e borxhit, por sigurisht që merret borxh dhe likuidohet borxh nga borxhi i kaluar; niveli i borxhit duhet të vijë në rënie, por ai nuk është një shifër absolute. Ka shtete që kanë nivel të lartë borxhi dhe nivel shumë të lartë zhvillimi dhe mirëqenieje ekonomike.

Pyetje: Për shkak se prodhojnë...

Guvernatori: Po, ndër shumë faktorë të tjerë edhe për shkak se prodhojnë.

Pyetje: Kanë një ekonomi më të fortë...

Guvernatori: Kanë ekonomi dhe shtet ligjor më të fortë. Nëse ne i zhvillojmë këto të dyja paralelisht, mund të kemi nivel borxhi 60, 70 apo 80%, por të kemi edhe një ekonomi me produktivitet më të lartë.

Pyetje: Në kohë krizash, një nga pasiguritë lidhet me monedhën. Banka e Shqipërisë ka ndërhyrë në treg në datat 27 dhe 30 mars, kur 1 euro këmbehej me 135 lekë, dhe vetëm në një muaj leku u zhvlerësua me 7%. Sa stabël është monedha kombëtare në prespektivën e një përkeqësimi të situatës së shëndetit publik, pra të një vale të dytë në stinën e vjeshtës?

Guvernatori: Lidhur me këtë do përpiqem të jap një përgjigje në mënyrë të përmbledhur, pasi kjo është një nga çështjet delikate për të cilën diskutohet vazhdimisht. Kjo është normale, për sa kohë që ekonomia shqiptare ka nivel të lartë euroizimi dhe ekspozim të qytetarëve dhe bizneseve ndaj riskut të këmbimit valutor, pasi disa i kanë të ardhurat në euro dhe disa në monedhën kombëtare. Së pari, monedha kombëtare Lek, përgjithësisht, ka qenë një monedhë stabël, me përjashtim të viteve 1997 dhe 2008, kur pësoi zhvlerësim të fortë. Pra, monedha kombëtare ka rezistuar mjaft mirë me gjithë vështirësitë e ekonomisë shqiptare; Leku ka qenë i qëndrueshëm...

Pyetje: Çfarë e ka bërë Lekun kaq të qëndrueshëm?

Guvernatori: Kjo është një analizë shumë e thellë dhe e gjerë. Gjatë gjithë kësaj periudhe, kemi pasur një regjim të lirë të kursit të këmbimit, pra banka qendrore nuk ka ndërhyrë në treg, me përjashtim të momenteve të vështira të krizave, kur janë prekur parametrat kryesorë. Këto momente janë të mirëpërcaktuara në rregulloret e bankës qendrore dhe përfshijnë goditjet e inflacionit, spekulimet dhe prishjet e parametrave, zgjerimin e spread–eve në treg. Megjithatë, këto janë raste të veçanta, fenomene që ndodhin rrallë. Për të mos e ndikuar tregun, ndërhyrjet e bankës qendrore në treg bëhen publike tre muajsh më pas - kjo për të shmangur përpjekjet e spekulantëve për të përfituar. Pra, në momentin imediat kur kryhet, ndërhyrja në treg përbën sekret bankar. Mund të themi se monedha jonë kombëtare ka qenë stabël, madje ka mbetur e tillë edhe në këtë periudhë pandemie, ndonjëherë edhe më e fortë se shumë monedha të tjera. Duke përjashtuar një periudhë të shkurtër në fillim të pandemisë ku veproi efekti psikologjik dhe kishte mungesë eurosh në treg, si pasojë e ndërprerjes së fluturimeve, po shohim që Leku po qëndron stabël.

Pyetje: Pyetja e fundit për ju z. Guvernator ka të bëjë me preceptimin se një bankë mund të bëjë çdo gjë. Por çfarë nuk mund të bëjë një bankë?

Guvernatori: Operacionet e bankave janë të përcaktuara me ligj. Ato janë ndërmjetës financiarë, marrin depozita dhe i investojnë këto në kredi. Pra, një bankë ka një rol shumë të rëndësishëm, pasi jo vetëm që është siguruesi i depozitave të qytetarëve, por është dhe zhvilluesi i ekonomisë së vendit, nëpërmjet kreditimit në sektorët kyç të ekonomisë ose mbështetjes që i jep qytetarëve. Kështu, banka nga njëra anë i garanton tepricat e likuiditeti ose kursimet qytetarëve duke u dhënë një fitim mbi to, ndërsa nga ana tjetër i ndihmon qytetarët që kanë nevojë të zhvillojnë bizneset e tyre ose planet e tyre për investime duke i kredituar. Paralelisht me këtë, me zhvillimet e reja teknologjike, banka kryen edhe disa operacione të tjera si transfertat dhe shërbimet bankare. Këto janë operacionet bazë klasike që duhet të kryejë një bankë. Bankat janë të rregulluara me ligj dhe mbikëqyren nga banka qendrore, në mënyrë që të mos spekulojnë dhe të zhvillojnë një aktivitet të shëndetshëm financiar - ky është stabiliteti financiar i vendit që ne përmendim. Banka natyrisht që nuk kryen dot ato operacione që nuk i ka të përcaktuara me ligj. E thënë thjeshtë, ajo nuk del dot jashtë “listës së punëve”.

Pyetje: A mund të merren bankat me aktivitet të paligjshëm pastrimi parash?

Guvernatori: Patjetër që jo. Kjo bën pjesë në listën e rreziqeve sepse ka të bëjë me riskun e imazhit, një nga risqet më të mëdha në ditën tona.

Gazetari: Guvernator Sejko faleminderit që ishit në emisionin “Përballë” në televizionin publik shqiptar!

Guvernatori: Faleminderit juve!