NJOFTIM PËR SHTYP
Intervistë e Guvernatorit Sejko për televizionin Abc News

Pyetje: Jemi në një periudhë krize dhe kjo i ka futur në lojë bankat qendrore dhe qeveritë, gjithandej. Në teori, kush duhet të përballojë një krizë të kësaj përmase, bankat qendrore, qeveritë apo të dyja bashkë?

Guvernatori: Natyrisht që këtë krizë do ta përballojnë së bashku qeveritë dhe bankat qendrore, por dhe të gjithë aktorët e tjerë, përfshirë këtu edhe sektorin privat. Pra, të gjithë duhet të jenë të përgatitur që efektet dhe pasojat e kësaj krize do të prekin të gjithë aktorët e tregut. Normalisht, qeveria ka rolin kryesor. Ne e kemi theksuar që janë politikat fiskale ato që merr rolin kryesor në përballimin e pasojave të një krize. Ndërkohë që banka qendrore ka rolin e saj politikën monetare dhe politikën makroprudenciale për të ndikuar në zbutjen e krizës. Ne si bankë qendrore kemi ulur normën e interesit, pra kemi ndikuar me politikën tonë monetare lehtësuese në mënyrë të menjëhershme, për të reaguar në mënyrë proaktive në zbutjen e efekteve të kësaj krize, duke u përpjekur të stimulojmë kreditimin. Njëkohësisht kemi rritur dhe injektimin e likuiditetit nëpërmjet sistemit bankar, për të plotësuar nevojat e ekonomisë për likuiditet. Gjithashtu, edhe qeveria ka reaguar proaktivisht nga ana e saj.

Pyetje: Ju keni dhënë një intervistë shumë të plotë dhe tejet teknike për revistën “Monitor” pak ditë më parë. Keni folur në takim me një pjesëmarrje shumë të zgjedhur njerëzish nga fusha e biznesit dhe e sistemit bankar, por jo të gjithë ata që na shohin sot janë lexues të sprovuar të revistës ekonomike. Më lejoni vetëm të shpjegoj shumë shkurt që ulja e normës së interesit - që ju e keni bërë, duke e ҫuar në 0.5%, që është niveli më i ulët historik - sipas jush, e bën paranë më të lirë dhe lehtëson shërbimin e kredisë. Pra, p.sh. nëse dikush ka marrë një kredi për shtëpi, presupozohet që ai të paguajë më pak, pra kjo e bën dhe më të lirë kredinë. Jam i saktë në këtë përkthim shqip-shqip të asaj që ju keni bërë si bankë qendrore?

Guvernatori: Jeni shumë i saktë.

Pyetje: Ju thatë që masën kryesore e ka marrë qeveria me politikat fiskale, pra me injektimin e ndihmës për bizneset, por do ta paguajmë të gjithë bashkë, pra edhe Banka e Shqipërisë, edhe niveli bankar? Si bëhet rakordimi me masat e qeverisë? Në gjuhë teknike ju e quani harmonizim të politikës monetare me atë fiskale. Ju lutem, na e shpjegoni si bëhet kjo praktikisht?

Guvernatori: Banka qendrore është një institucion i pavarur dhe siç po e theksoja, ne nëpërmjet politikës sonë monetare lehtësuese, ulim normën e interesit për të rritur kreditimin në ekonomi dhe për të ulur koston e kredisë, por njëkohësisht për të stimuluar edhe investimet

dhe konsumin. Nga ana tjetër, qeveria me politikat e saj fiskale - konkretisht në rastin e kësaj krize - ka rimbursuar ose ka kompensuar nevojat e popullsisë në radhë të parë, për pagën e luftës. Njëkohësisht, ajo ka lëshuar garancinë sovrane, e cila i ka dhënë mundësi bizneseve, për të marrë gjithashtu paga. Megjithatë, ai që unë desha të theksoja dhe në mendimin tim është më kryesori, është harmonizimi i politikës monetare me politikën fiskale. Politika jonë monetare ka qenë lehtësuese dhe para pandemisë, dhe kështu ka vazhduar të jetë edhe gjatë saj, duke ulur normën e interesit e duke rritur injektimin e likuiditetit në ekonomi. Ndërkohë që politika fiskale e qeverisë është dashur të ndryshojë. Tashmë nuk jemi më në një situatë harmonizimi ose koordinimi të politikës monetare lehtësuese të bankës qendrore me politikën fiskale konsoliduese nga ana e qeverisë, por dhe qeveria do të duhet të ndjekë një politikë fiskale lehtësuese. Gjithë këto masa të marra nga qeveria janë në drejtim të një politike fiskale lehtësuese, pasi ajo ka shtyrë taksat dhe tatimin mbi fitimin për një periudhë të caktuar, ka lëshuar garancinë sovrane në drejtim të bankave të nivelit të dytë për të ndihmuar biznesin për pagesën e pagave dhe një garanci e dytë sovrane në drejtim të nevojave të biznesit, është duke u firmosur me bankat e nivelit të dytë dhe do të bëhet efektive së shpejti. Njëkohësisht, do doja të përmendja këtu dhe politikat makroprudenciale që ne ndjekim. Këto duken si fjalë të mëdha, por bëhet fjalë për ndryshimet rregullative në drejtim të lehtësive që ne i krijojmë sistemit bankar, nëpërmjet një shtyrjeje 3-mujore të kredive për bizneset dhe individëve në vështirësi, si dhe për të pasur mundësi ristrukturimi të portofoleve të kredive të bizneseve për t’i ndihmuar ato ta kalojnë me sa më pak dhimbje këtë situatë të vështirë financiare. Dua gjithashtu të theksoj që stabiliteti monetar dhe stabiliteti financiar janë prioriteti ynë kryesor. Kjo do të thotë që ne jemi të gatshëm të bëjmë maksimumin, me bashkëpunimin e sistemit bankar, për të kaluar këtë krizë, gjithnjë pa cenuar në themel shëndetin e tij.

Pyetje: Sa i përket harmonizimit të politikave mes jush dhe qeverisë, kush ndjek kë? Jeni ju që e ndiqni qeverinë apo qeveria që ju ndjek ju? Duket si pyetje kureshtare, naive, por do tua shpjegoj në vijim përse e ngre.

Guvernatori: Në një situatë të vështirë krize si kjo që po kalojmë, natyrisht që prioritet merr fisku, pra marrin politikat fiskale të qeverisë, pasi ato kanë dhe barrën kryesore. Nëpërmjet këtyre paketave dhe masave, qeveria merr përsipër koston financiare të krizës nga sektori privat në sektorin publik, pra kjo kosto transferohet. Sigurisht që kjo do të sjellë një rritje të borxhit dhe më pas në të ardhmen, kjo kosto do të transferohet në brezat e ardhshëm, pasi menaxhimi i buxhetit bëhet me taksat e qytetarëve. Natyrisht që banka qendrore po ndjek politikat e saj të përcaktuara me ligj, të cilat nuk do të thosha se ndjekin ekzaktësisht politikat e qeverisë, pasi pavarësisht faktit që politikat janë të harmonizuara, banka qendrore po kryen rolin e saj në funksion të parametrave makroekonomikë.

Pyetje: z. Guvernator, në datë 13 maj, ju kishit takimin me biznesin dhe sistemin bankar, ku mbajtët një fjalim mjaft të detajuar mbi sfidat me të cilat përballet Shqipëria në këtë kohë krize. Ju folët për rënie ekonomike, papunësi dhe varfëri. Do ta shtjellojmë ndoshta në fund të bisedës atë që na pret në vlerësimin tuaj si Guvernator i Bankës së Shqipërisë. Dy ditë më pas, në datë 15 maj, Kryeministri në komunikimin e tij me publikun tha, po e citoj: “Po ju them që në fund të vitit ne do të kemi rezultat ekonomik dhe financiar sipas parashikimit, më të mirë sesa në fund të vitit të kaluar, dhe në vitin e ardhshëm do të bëjmë një histori të madhe suksesi, kini besim për këtë”. Për këtë më parë ju pyeta sesi harmonizoheni dhe rakordoheni me qeverinë, që vlerësimet tuaja si Guvernator dhe ato të Kryeministrit të mos të jenë kaq të ndryshme, në pamje të parë. A keni një koment sesi do jemi ne në fund të vitit?

Guvernatori: Nuk besoj dhe nuk gjykoj që vlerësimet dhe gjykimet janë të distancuara, por natyrisht që Qeveria Shqiptare ka analizën e saj, ndërsa ne kemi analizën tonë. Unë ju thashë që në fillim të intervistës që banka është një institucion i pavarur. Në bazë të ligjit, ne jemi gjithashtu dhe këshilltar i qeverisë, por më konkretisht ne koordinohemi në mënyrë intensive, sidomos në këtë situatë krize, me Ministrinë e Financave. Ne jemi pothuajse në komunikim të përditshëm për shumë elemente, si për shembull për menaxhimin e situatës së likuiditetit, e cila nuk mund të funksionojë nëse banka qendrore nuk është e ndërlidhur me Ministrinë e Financave, pasi ne jemi dhe mbartës dhe menaxhues të llogarive të qeverisë. Përveç Ministrisë së Financave, ne jemi gjithashtu në komunikim edhe me ministrin Ahmetaj, në cilësinë e koordinatorit të qeverisë për këtë gjendje. Megjithatë, pavarësisht komunikimit dhe koordinimit, banka qendrore ka vlerësimet dhe konkluzionet e saj në funksion të krizës, ndërsa qeveria ka konkluzionet e saj. Në përgjithësi, ne jemi në një linjë. E rëndësishme është që të kuptojmë që kjo është një situatë kalimtare dhe të harmonizojmë dhe koordinojmë politikat tona ekonomike si aktorë kryesorë publikë, në mënyrë që kjo krizë të kalojë sa më shpejt dhe fatura e saj të kompensohet sa më shpejt.

Pyetje: Guvernator, në takimin me biznesin, ju keni thënë se Banka e Shqipërisë injekton para çdo javë në sistemin financiar rreth 2% të PBB-së, pra injekton likuiditet, paralelisht me to kemi marrë masa operacionale për garantimin dhe furnizimin e ekonomisë me para fizike, në përgjigje të kërkesës së shtuar të saj. Si e bën Banka e Shqipërisë injektimin me likuiditet, sepse po flitet shumë këto kohë dhe në rrjete sociale për printim parash dhe hedhje të tyre në treg, frymëzuar dhe nga filmi “Casa de papel”.

Guvernatori: Jo, ne kemi bërë furnizimin e tregut me likuiditet, në mënyrë të vazhdueshme. Kemi plotësuar kërkesat dhe nevojat e ekonomisë për likuiditet nëpërmjet sistemit bankar. Për hir të vërtetës, këtë periudhë ka pasur një nevojë në rritje nga sistemi bankar dhe nga ekonomia për likuiditet, të shkaktuar nga situata e pandemisë. Normalisht për printimin e parasë ekzistojnë parametra të caktuar. Perceptimi se mund të printohet sipas dëshirës është i gabuar. Banka qendrore ka formulat e saj, bën llogaritjen e qarkullimit monetar, dhe natyrisht që paratë hidhen në treg sipas nevojave të tij, por gjithmonë pa kapërcyer disa kufij, të cilët do të shkaktonin inflacion. Pra, paraja është hedhur në treg sipas nevoja të ekonomisë; ne as nuk kemi printuar as nuk kemi hedhur një prerje të re të imponuar nga kriza. Porositë për prerjet e kartëmonedhave të reja janë bërë që vitin e kaluar. Lidhur me këtë nuk duhet të ketë keqkuptime. Prerjet e reja të kartëmonedhës që ne presim këtë vit janë porositur që vitin e kaluar, si pjesë e procesit të ndryshimit të emisionit të qarkullimit monetar të kartëmonedhës shqiptar, prezantuar vjet. Këtë vit, ne presim dy prerje të reja, dorëzimi i të cilave është shtyrë me një tremujor, pasi edhe kompanitë e printimit që i prodhojnë ato janë prekur nga pandemia. Këto kartëmonedha që priteshin në muajin qershor, ndoshta do të mbërrijnë në shtator ose tetor. Gjithsesi, kjo vonesë nuk na krijon asnjë problem, pasi dhe sasia që kemi në arkën stok të bankës qendrore, i plotëson më së miri nevojat për likuiditet të ekonomisë. Ne nuk kemi printuar dhe nuk do të printojmë para të reja, jashtë parametrave të qarkullimit monetar. Kjo është e panevojshme, jo vetëm se ne e kemi likuiditetin e nevojshëm për t’ju përgjigjur ekonomisë, por edhe sepse nëse ne do ta bënim këtë do të kishim një inflacion në rritje; do të shkaktohej një rritje çmimesh, nga i cili nuk do të kishte asnjë përfitim as biznesi dhe as qytetarët shqiptarë. Meqë ju përmendët intervistën time dhënë revistës “Monitor”, doja të sqaroja më në detaj teorinë e “Helicopter Money”, thënë shqip, teorinë e “hedhjes së parasë me helikopter”. Me të kuptojmë injektimin direkt ose shpërndarjen e parasë direkt nga banka qendrore tek qytetarët, e cila nuk ndodh në praktikë. Banka qendrore, brenda detyrimeve dhe përcaktimeve të saj ligjore, funksionon duke mbështetur qeverinë. Në rast se deficit buxhetor i përcaktuar me ligj zgjerohet, pra qeveria ka nevojë për likuiditet, banka qendrore është siguruesi i fundit në radhë i likuiditetit, pas konsumimit të të gjitha rrugëve të tjera. Pra, gjithmonë është qeveria që shikon nevojat e ekonomisë dhe të qytetarëve për të kaluar një situatë krize dhe banka qendrore luan rol mbështetës. Ajo nuk shkon direkt tek qytetari apo tek biznesi.

Pyetje: Atëherë nuk shkon banka qendrore tek qytetarët dhe tek biznesi, por ju thatë: “Banka qendrore mbështet qeverinë më likuiditet”, a mundet t’ju ndërpres një sekondë këtu, për të sqaruar për teleshikuesit. Inflacion është kur monedha zhvlerësohet. Për analogji, kur u ndërruan sistemet në fillim vitet ‘90, papritur Leku u zhvlerësua dhe kursimet e shumëkujt e humbën vlerën që kishin pasur në regjimin diktatorial. Kjo jep pak a shumë idenë e zhvlerësimit të Lekut. Në rast se qeveria, nëpërmjet stimulit të saj financiar, u jep para bizneseve apo qytetarëve, siç po bën sot, por për të financuar këtë emeton borxh, dhe ky borxh blihet më pas nga banka, a nuk kemi efektin e printimit të parave, në mënyrë të tërthortë? Sepse në teori borxhet e qeverive, ashtu sikurse borxhet e kolektiveve lokale, të ndërmarrjeve, mund të blihen nga banka qendrore dhe kjo po ndodh sot që flasim Guvernator. P.sh. shifrat që kam këtu tregojnë që 3 banka qendrore në botë: Banka e Japonisë, Fed-i amerikan dhe Banka Qendrore Evropiane (BQE) kanë filluar të blejnë borxhe të sektorit privat. BQE-ja ka sot 20% të borxhit publik të Eurozonës dhe së shpejti do të shkojë në 25%, ndërkohë që ka 30% të borxhit publik gjerman. A mundet Banka e Shqipërisë të bëjë një gjë të kësaj natyre dhe a nuk do të ishte ky një lloj printimi apo hedhje paraje tej limiteve?

Guvernatori: Kjo që ju po parashtroni është vazhdimi i politikës monetare lehtësuese të një banke qendrore, të cilën ne e kemi parashikuar dhe e kemi komunikuar dhe në deklaratën e mbledhjes së fundit të Këshillit Mbikëqyrës, ku kemi thënë që BSH-ja do të vazhdojë me politikën e saj lehtësuese monetare dhe, në rast se do të jetë nevoja, do të fillojmë lehtësimin sasior. Pra, duke qenë se ne e kemi ulur normën e interesit në nivelet minimale historike prej 0.5% dhe nuk kemi shumë hapësirë për të bërë ulje të mëtejshme me efekt në ekonomi, për të transmetuar politikën monetare në tregjet financiare, banka qendrore do të vazhdojë me një lehtësim sasior. Ajo që ju përmendet ka të bëjë me lehtësimin sasior, kur banka qendrore do të blinte letrat me vlerë të qeverisë nëpërmjet sistemit bankar ose direkt. Në një farë mënyre, kjo është dhe ajo që unë thashë, pra që banka qendrore do të financonte deficitin buxhetor, jo në mënyrë direkte, por duke blerë letrat me vlerë të qeverisë. Në rastin tonë, lehtësimi sasior do të bëhej vetëm në këtë mënyrë, pra duke blerë letra me vlerë të Qeverisë Shqiptare dhe jo letra me vlerë të tregut privat ose të korporatave. Në vendet e zhvilluara me tregjet të zhvilluara kapitali, ku ka bursa dhe indekse të përcaktuara, tregje të formalizuara dhe rregulla loje të mirëpërcaktuara, bankat qendrore natyrisht që preferojnë të ndërhyjnë duke blerë edhe pjesë të borxhit të sektorit privat. Kjo ndodh në vende si Japonia, Anglia, SHBA-ja apo Eurozona. Niveli i riskut i këtyre tregjeve mund të jetë më i ulët sesa niveli riskut të qeverive. Te ne kjo është e pamundur, pasi kemi një nivel të lartë informaliteti, i cili nuk i ka lejuar tregjet e kapitalit të zhvillohen mjaftueshëm. Kështu, në rrethanat ku gjendemi, kjo mund të bëhej vetëm duke blerë letrat me vlerë të qeverisë, pra duke financuar qeverinë, gjithmonë në rast se janë konsumuar...

Pyetje: A ekziston ky skenar?

Guvernatori: Po, ekziston dhe ne e kemi komunikuar këtë për publikun. Pra, është një nga skenarët tanë - mund të themi se është skenari i fundit - në rast se qeveria do t’i ketë konsumuar të gjithë burimet e financimit. Kësaj i referohemi kur themi se banka qendrore është financuesja e fundit në radhë. Sipas standardeve teorike dhe praktike, në të gjithë botën, ky skenar do të ishte i fundit. Megjithatë, në rastin konkret, ne e dimë që qeveria jonë po shkon drejt Eurobondit.

Pyetje: Doja komentin tuaj për Eurobondin dhe a mendoni se do të ketë sukses?

Guvernatori: Qeveria po shkon drejt një Eurobondi të ri, prej 650 milionë eurosh, dhe është e pamundur të parashikohet nëse do të ketë sukses të plotë, pasi kjo situatë krize ka ndikuar në tronditjen e tregjeve financiare në të gjithë botën. Megjithatë, po shohim shenjat e para të rihapjes dhe rikthimit gradual në normalitet dhe besoj që tregjet financiare do të jenë më të gjallëruara gjatë qershorit, kur Ministria e Financave dhe Qeveria Shqiptare kanë parashikuar të dalin për këtë Eurobondin. Unë jam optimist, por edhe në rast se nuk do të ketë sukses, nga ana e qeverisë janë marrë masat për një dalje të dytë në muajt shtator-tetor. Sidoqoftë, në rast se Eurobondi do të ishte i suksesshëm, qeveria do të plotësonte nevojat e saj me një sasi të konsiderueshme likuiditeti. Gjithashtu, gjatë kësaj periudhe, qeveria ka siguruar edhe një kredi të menjëhershme prej 175 milionë eurosh nga FMN-ja. Ajo ka tërhequr dhe një sasi likuiditeti nga sistemi bankar shqiptar në një vlerë prej 120 milionë eurosh. Pra, për nevojat akute imediate, qeveria e ka siguruar likuiditetin e nevojshëm në valutë, ndërkohë që kanë vazhduar dhe ankandet e letrave me vlerë, të cilat organizohen nga Banka e Shqipërisë, për pjesën e nevojave në Lek. Në rast se Eurobondi do të kishte sukses, qeveria do t’i kishte siguruar nevojat e saj për likuiditet dhe skenari ynë i lehtësimit sasior nuk do të ishte i nevojshëm. Nga ana tjetër, sa më shpejt të vijë rimëkëmbja, aq më shpejt do të ketë një përmirësim në mbledhjen e të ardhurave, në drejtimin të menaxhimit të të ardhurave në buxhetin e shtetit, pra fisku do të përmirësohej. Ne po marrim parasysh vetëm burimet e huadhënies, por në rast se do të kemi një sezon të mirë turistik dhe një ringritje të shpejtë ekonomike, natyrisht do të përmirësoheshin dhe bilancet e qeverisë, pra do të përmirësohej dhe do të shkonte drejt normalizimit situata me të ardhurat në buxhetin e shtetit. Ndërkohë që situata ku ne ndodhemi, për të gjitha këto elemente që unë listova, natyrshëm do të sillte një rritje të nivelit të borxhit publik.

Pyetje: Dua t’ju pyes në këtë pikë, për teleshikuesit: nëse dy qytetarë do të hynin në një marrëdhënia private borxhi, mund të shkonin tek noteri dhe të bënin një deklaratë noteriale që borxhi të njihet. Kurse qeveria, në rastin konkret, kërkon borxh nëpërmjet një letre me vlerë, obligacione ose bono thesari, për tregun e brendshëm ose Eurobondin për tregun e jashtëm. Siç e thatë, kjo rrit borxhin. Ju keni thënë: “Stabiliteti monetar dhe financiar është i panegociueshëm për Bankën e Shqipërisë”, pra ideja është ekuilibri mes stimulit fiskal të qeverisë dhe stabilitetit monetar financiar. Deri në cilin nivel do të ishte i tolerueshëm borxhi i Shqipërisë dhe deri në cilin nivel do të ishte i rrezikshëm? Borxhi matet me PBB-në, që është e mira e përgjithshme që prodhon një vend. Kur borxhi ynë shkon në nivelin 70% të PBB-së, ne shqetësohemi, ndërkohë që ka vende p.sh. si SHBA-ja borxhi i së cilës në 2023 mund të kalojë 106% të PBB-së; Japonia e ka 200% të PBB-së; Italia 135% dhe pritet të shkojë 150% etj. Cili do të ishte një nivel i rrezikshëm për ne? Pasi kur fillon të funksionojë ekonomia dhe qeveria fillon të mbledhë të ardhura, ato shkojnë pastaj për të larë borxhin dhe jo për investime. Pra, në vlerësimin tuaj si Banka e Shqipërisë, cili është niveli ku borxhi bëhet i rrezikshëm?

Guvernatori: Para se t’ju kthej përgjigje lidhur me nivelin e borxhit, do të doja edhe njëherë të ndalesha te stabilitetin monetar dhe financiar - për ta thjeshtëzuar për interes të publikut - kur ne si bankë qendrore themi se stabiliteti financiar është i pacenueshëm, do të thotë që ne tregojmë kujdesin maksimal për shëndetin e bankave të nivelit të dytë, në funksion të ruajtjes së depozitave të qytetarëve shqiptarë. Ne duam t’i mbajmë bankat të shëndetshme që të mos cenohen kursimet dhe depozitat e qytetarëve shqiptarë, dhe kjo është parësore për nga rëndësia dhe është e panegociueshme. Ne duam ta kalojmë krizën duke mbajtur një faturë të shpërndarë, pa mbingarkuar sistemin bankar.

Pyetje: Që të mos përsëriten ngjarjet e vitit 2001, kur pati panik bankar dhe njerëzit u dyndën nëpër banka...

Guvernatori: Po, është pikërisht kështu. Paniku lidhur me bankat duhet shmangur me çdo kusht, pasi kjo ka të bëjë me krizën e likuiditetit. Paniku bankar ndikon te likuiditeti, tek tërheqja e depozitave, por dhe te përkeqësimi në themel, në një situatë krize. Në rast se fatura e krizës do t’i vihej më shumë seç duhet sistemit financiar dhe atij bankar, atëherë do të prisheshin treguesit dhe parametrat kryesorë të sistemit bankar në ato përmasa që mund të kërkoheshin shtesa kapitali të papërballueshme nga aksionerët. Në këtë situatë, bankat nuk do të ishin në gjendje të respektonin detyrimet e tyre lidhur me depozitat. Ne duam ta parandalojmë këtë situatë dhe sigurisht do t’ia dalim. Për momentin, bankat janë të shëndetshme – këtë e kemi theksuar shumë herë - por në rast se fatura e krizës do t’i kalonte bankave, atëherë bilancet e tyre do të përkeqësoheshin dhe ne nuk do ta lejojmë që kjo të ndodhë. Pra këtë nënkuptojmë me panegociueshmëri të ruajtjes së sistemit financiar, të stabilitetit financiar. Nëpërmjet ndryshimeve rregullative, masave makroprudenciale, në bashkëpunim me sistemin bankar, ne do të bëjmë maksimumin për të ndihmuar qytetarët dhe bizneset, por gjithmonë pa cenuar shëndetin e sistemit financiar, pasojat e të cilit do të shfaqeshin në një moment të dytë. Pra, mund të kalojë kriza, por mund të shkaktojmë një krizë të dytë edhe më të fortë.

Pyetje: Në teori, duke e çuar në 0.5 normën bazë, ju e keni bërë jo interesante për qytetarët që paratë e tyre t’i fusin në bankë. Atëherë ku do të investohen ato? Duke mos pasur fonde investimesh, ne investojmë kryesisht në të mira materiale, në prona të paluajtshme. Pra në teori, duke ulur normën bazë të lekut, nuk duhet të ketë shumë depozita nëpër banka apo jo?

Guvernatori: Po, e thënë në mënyrë të thjeshtuar. Politika monetare lehtësuese, me uljen e normës së interesit, si në drejtim të aseteve, ashtu dhe të detyrimeve, pra si në drejtim të kredisë ashtu dhe të depozitave, është e pandarë. Në qoftë se ne ulim normën e interesit, transmetimi i politikës monetare shkon jo vetëm te kreditë, por edhe te depozitat; nga njëri kah ulet norma e interesit dhe fitojnë kredimarrësit, por humbasin depozituesit, në drejtim të interesave. Në fakt, politika monetare stimuluese ka pikërisht këtë qëllim, pra nxitjen e kreditimit, konsumit dhe investimeve. Në rastin konkret, ulja e normës do të nxiste investimet. Duke qenë se nuk ka interes që paratë të mbahen në banka, atëherë do të investoheshin në ekonomi, duke blerë pasuri të tjera; paraja do të qarkullonte. Pra falë kësaj politike, jo vetëm që rritet kreditimi me një kosto më të ulët, por edhe depozitat bankare përdoren në ekonomi. Në mënyrë teorike, kjo është ajo çka synon politika monetare lehtësuese. Në fakt, realiteti është që depozitat e bankave, pavarësisht normave të ulëta të interesit, janë rritur në vazhdimësi. Rezultati i dëshiruar ka qenë rritja e investimeve në ekonomi, por natyrisht që është gjithashtu e rëndësishme që bankat të jenë të shëndetshme dhe të kenë depozita, dhe në rastin konkret kanë depozita të mjaftueshme. Raporti kredi-depozita në Republikën e Shqipërisë është 50% me 50%, pra 50% e totalit të aseteve të bankave janë depozita të lira; nga 9.5 miliardë, më pak se 4.5 miliardë janë kredi, pjesa tjetër janë depozita, të cilat bankat i kanë të vendosura në banka të tjera korrespondente ose i kanë investuar në letra të ndryshme me vlerë, sikurse ishte dhe Eurobondi i qeverisë. Sigurisht që ka disa parametra të tjerë, por unë po përpiqem ta shpjegoj sa më thjeshtë për teleshikuesit.

Ndërkohë, kur themi që nuk cenojmë stabilitetin financiar nga një anë, por nuk cenojmë as politikën monetare nga ana tjetër, publiku duhet të kuptojë që ne duam të ruajmë bankat dhe të ruajmë edhe çmimet. Kjo do të thotë që ne përpiqemi që, nëpërmjet politikës sonë monetare, të mbajmë një nivel të caktuar inflacioni, i cili aktualisht është 3%. Faktikisht, duke filluar nga kriza financiare e vitit 2008, Shqipëria dhe një pjesë e mirë e botës ka qenë në një situatë deflacioniste. Bankat qendrore janë detyruar të kenë sjellje të kundërt me atë historike ku përpiqeshin ta mbanin nën kontroll inflacionin, ndërkohë që tashmë synohet rritja e moderuar e tij, në nivelin e 3%. Kjo krizë pritet ta deformojë pak situatën, megjithëse kjo do të shihet në të ardhmen. Ne do të donim që nëpërmjet politikës sonë monetare niveli i çmimeve të mos cenohej. Po le të kthehemi përsëri te borxhi. Nuk kemi një nivel të përcaktuar borxhi që do të quhej nivel i rrezikshëm, pasi sikurse dhe ju e përmendët, disa nga shtetet me ekonomi më të forta, kanë një nivel borxhi që është mbi 100% në raport me PBB-në. Niveli ynë i borxhit ishte 72%; e ulëm deri në niveli e 65%, pasi miratuam edhe një rregull fiskal, një ligj që na detyronte të ulnim borxhin pasi po shkonim drejt një politike monetare konsoliduese që synon uljen e nivelit të borxhit publik. Kjo krizë e detyroi Qeverinë Shqiptare ta ndryshojë objektivin e saj e të shkojë drejt një politike fiskale lehtësuese. Masat që vijnë si reagim i domosdoshëm ndaj kësaj krize, bënë që të rritet niveli i borxhit. Në të gjitha shtetet, të zhvilluara dhe të pazhvilluara, pavarësisht nga niveli i tyre i borxhit, po shohim një rritje të nivelit të borxhit midis 20-30%. Po ashtu, është e pamundur të parashikojmë me saktësi se sa do të rritet borxhi në vijim, pasi parametrat ekonomikë dhe makroekonomikë ndryshojnë muaj pas muaji. Unë nuk e di saktësisht sesa do të rritet borxhit pasi ne të kemi shfrytëzuar të gjitha ato burime huash që përmendëm - si do të reagojë ekonomia jonë, sa fleksibël dhe absorbuese do të jetë ajo ndaj goditjeve që vijnë nga pandemia - por natyrisht që dhe ne mund të kemi, në shifra të përafërta, një rritje të nivelit të borxhit, si shtetet e tjera. Sa më i ulët të jetë niveli i borxhit, sa më mirë ta menaxhojmë ne situatën, aq më mirë do të ishte për ekonominë shqiptare. Megjithatë, është fakt i pranuar gjerësisht që niveli i borxhit do të rritet. Edhe në deklaratën e fundit të Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë thuhet që një rritje e borxhit publik është e pashmangshme. Në rast se ne do të reagojmë shpejt dhe pandemia do të përfundojë gjatë periudhës së verës, ekonomia do të fillojë ringritjen - pra, gjysma e dytë e vitit 2020 parashikohet me një rënie ekonomike, ndërsa për vitin 2021 parashikohet rikthimi i rritjes ekonomike. Po kështu, dhe niveli i borxhit, në funksion të ringritjes ekonomike, do të vijë duke u ulur. Ne do të pranojmë një rritje të nivelit të borxhit, në një përqindje të ngjashme me shumë shtete të tjera të goditura ekonomikisht nga pandemia, por duke filluar nga viti 2021, me ringritjen ekonomike, do të rikthehet dhe objektivi i uljes së nivelit të borxhit publik, gjë që natyrisht do të kërkojë kohë. Kjo goditje dhe ndikimi negativ i saj në ekonomi mund të kërkojnë më shumë se një vit, por e rëndësishme është që ne të mbajmë parasysh se ajo është kalimtare dhe viti 2021 të sjellë ringritjen. Po aq e rëndësishme është gjithashtu ruajtja e zinxhirëve të prodhimit.

Pyetje: Si po ecën fondi i parë i garancisë? Siç e përmendët në fillim, qeveria ka miratuar dy garanci. Fondi i parë i garancisë sovrane, ku qeveria del garante për biznesin, ishte për pagat - siç e keni informuar publikun në një konferencë për shtyp, vetëm 10% e këtij fondi është përdorur - ndërkohë që pritet të detajohet fondi i dytë i garancisë, ai për bizneset në nevojë. Pse ka kaq pak interes z. Guvernator?

Guvernatori: Po. Deri tani, nga fondi i parë i garancisë kanë përfituar 260 biznese, me një vlerë 3.6 miliardë lekë ose 29 milionë euro. Ndërkohë, ka rreth 350 aplikime të tjera, të cilat janë në proces. Kjo do të thotë se është përdorur rreth 30% e fondit të parë të garancisë prej 100 milionësh.

Pyetje: Pra, ka ndryshuar shifra, nga 10% në 30%?

Guvernatori: Natyrisht, kjo shifër ndryshojnë çdo ditë, dhe shifra 30% i referohet të premtes së kaluar, pasi vetë përditësimi i shifrave merr disa ditë. Pra, që të jemi të saktë, deri të premten e javës të kaluar, kanë qenë 260 raste me 29 milionë euro. Procesi po vijon, por pavarësisht nga garancia, bankat kanë disa kritere risku për t’u marrë parasysh, pasi bizneset, sidomos ato të mëdha, kanë ekspozime të mëdha, në më shumë se një bankë. Këto kërkojnë një analizë të caktuar risku që merr kohë. Pra sikurse e u shpjegua nga disa drejtues bankash, garancia nuk është një automat që furnizon me cash sipas kërkesës, por është një instrument që i krijon lehtësi biznesit për të mbuluar nevojat e pagesës së pagave. Në lidhje me garancinë e dytë, ajo sapo është firmosur dhe mënyrën e funksionimit të saj do ta shohim kur ajo të bëhet efektive.

Pyetje: Guvernator, ju keni bërë të ditur një shifër, e cila është dinamike dhe mund të ketë ndryshuar, prej rreth mbi 20 mijë biznesesh me kredi pranë bankave në një shumë prej 2 miliardë eurosh, që kanë përfituar nga shtyrja 3-mujore e kredive. Në origjinë, edhe kjo shtyrje nuk duhet të ishte automatike, por mesa duket, në praktikë, sipas informacioneve që unë kam, ka funksionuar në mënyrë automatike. Bankat i kanë pranuar pa diferencim kërkesat që kanë ardhur për shtyrje kësti kredie. Çfarë do të ndodhë në qershor, kur të mbarojë afati i ristrukturimit të kredive? A do të shtyhet më tej? Do të bëni një vlerësim në atë moment, dhe a pritet të rritet bilanci negativ i bankave?

Guvernatori: Bankat kanë aprovuar 99% të aplikimeve për shtyrje kësti kredie, me një vlerë prej 2.1 miliardë eurosh në total. Pra, ato kanë reaguar në mënyrë proaktive. Me afrimin e përfundimit të afatit 3-mujor, ne si bankë qendrore, në bashkëpunim me sektorin bankar, jemi duke analizuar dhe duke parashikuar disa skenarë të caktuar, për të parë efektin që do të ketë një ndryshim tjetër rregullativ, në këtë drejtim. Natyrisht që bizneset janë në vështirësi, dhe do të duhet të ndërmerret një veprim tjetër, por kushtet konkrete duhen shqyrtuar me thellësi dhe me maturi, në mënyrë që, siç e përmenda më parë, të mos godasim bankat e nivelit të dytë. Deri në fund të muajit maji, ne do të detyrohemi që të marrim një vendim tjetër, pra t’i krijojmë një lehtësi bankave për të bërë një shtyrje ose ristrukturim tjetër, sidomos për ata individë ose biznese që janë goditur më shumë nga kriza. Kjo nuk është një vendimmarrje e thjeshtë. Ne jemi duke bërë llogaritje për të parë efektet dhe implikimet, pasi nuk duam kurrsesi që ta kalojmë të tërë faturën e krizës nga sektori privat tek ai bankar. Pra, duhet të ketë një ndarje proporcionale të faturës së krizës midis aktorëve në treg. Natyrisht që bankat janë likuide, por ky likuiditet ka një limit; raportet dhe nivelet kanë disa caqe dhe pikërisht për të respektuar këto caqe, për të ruajtur shëndetin e stabilitetit financiar, ne jemi duke e parë me shumë kujdes vendimmarrjen për një shtyrje tjetër. Nga kahu tjetër, në rast se ne nuk do të reagonim dhe nuk do të pranohej një shtyrje e dytë, bizneset do ta kishin të pamundur t’u përgjigjeshin bankave të nivelit të dytë, dhe kjo do të ishte diçka e keqe jo vetëm për bizneset, por edhe për bankat. Në funksion të kësaj, ne po marrim në analizë situatën dhe vendimi mbi masën e dytë në drejtim të lehtësisë për bizneset nga ana e bankave të nivelit të dytë do të publikohet shumë shpejt, pa mbaruar muaji maj. Pra, mund të ketë një shtyrje 3-mujore apo një ristrukturim në një afat më të gjatë, këtë po e shohim me kujdes. Ky është një vendim që i takon Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, për të cilin departamentet dhe ekspertët e Bankës së Shqipërisë po bëjnë analizat e nevojshme. Ato do t’i prezantohen Këshillit Mbikëqyrës në mbledhjen e radhës dhe vendimin e marrë nga Këshilli, ne do ta publikojmë.

Pyetje: Pyetja e fundit lidhur me krizën ekonomike: siç e preka në fillim të intervistës, kur thashë se Kryeministri mendon që fundi i vitit do të na gjejë me një rritje, juve keni folur për varfëri dhe pak më parë, thatë që kriza është kalimtare; në 2021 presim ringritje ekonomike. Unë kam pasur një komunikim me ish-presidentin dhe themeluesin e BERZH-it, ekonomistin e bankierin Jacques Attali, i cili ishte jashtëzakonisht pesimist. Ai u shpreh se kjo krizë, përmasat e të cilës janë ende të pamatshme, është më e rëndë së kriza e e 1929-tës. A keni një koment lidhur me këtë? A jeni ju vazhdoni optimist apo ndani të njëjtin mendim me z. Attali?

Guvernatori: Unë nuk jam pesimist dhe as optimist, por përpiqem të jem realist. Pasojat e realizmit, në fund të fundit, janë pozitive. Bazuar në analiza, tregues dhe statistika që kemi, përgjithësisht ne jemi realistë dhe shpeshherë realizmi shihet si shenjë konservatorizmi nga ana e bankës qendrore. Megjithatë, në lidhje me atë që ju thatë mbi Jacques Attali, unë do të thosha që ende nuk mund ta përcaktojmë nëse kjo krizë do të jetë më e rëndë se kriza e vitit 1929. Një krahasim i plotë me krizën e asaj periudhe është i pamundur, pasi bota ka qenë në një situatë të ndryshme ekonomike dhe sociale, pra në një kontekst krejtësisht të ndryshëm. Bota ka pasur një nivel më të lartë varfërie, një standard shumë më të ulët; në atë kohë kriza barazohej me gavetën e supës, ndërkohë që sot situata është e ndryshme. Sado e fortë të jetë kriza, ne jemi të ndërgjegjshëm që nuk do të shkojmë drejt radhës për bukën e gojës. Njëkohësisht, ne po përpiqemi që të ulim ndikimin e krizës në financat e bizneseve dhe familjeve shqiptare dhe kjo po ndodh në të gjithë botën. Humbjet e shkaktuara nga kjo krizë ne i shohim të lidhura me nivelin e falimenteve të bizneseve të transmetuar më pas dhe në rritjen e papunësisë. Natyrisht që ne do të kemi një rritje të nivelit të papunësisë dhe një rënie të ekonomisë, pra një situatë recensioni. Lidhur me këtë situatë, nga analizat e institucioneve të ndryshme ndërkombëtare si FMN, BB, BERZH, ashtu si dhe nga banka të ndryshme qendrore, ka parashikime të përafërta, por fakti që do të këtë një recension është i pranuar nga të gjithë. Ky recension ekonomik për vitin 2020 është midis niveleve -8 dhe -5%, pra mund të ketë një rënie ekonomike prej -8 dhe -5%. E rëndësishme është që kemi të bëjmë me një goditje kalimtare që vjen nga faktori shëndetësor, nuk është krizë financiare që vjen nga sektori financiar siç ndodhi në vitin 2008. Kjo krizë e gjeti sistemin financiar në një situatë shumë më të mirë se kriza e 2008-ës, por nga ana tjetër pasojat dhe efektet negative të kësaj krize në sistemin financiar do të shihen në vijim, ndoshta në vitin 2021. Duke i ditur të gjitha këto, duhet të përpiqemi të mos biem në fatalitet. Të gjithë aktorët privatë dhe publikë në treg, duhet të kuptojnë që fatura e krizës duhet të ndahet, por natyrisht që, siç e diskutuam, barrën më të madhe e merr fisku. Sa më shpejt të nisë ringritja, sa më të qartë e më pak fatalistë të jemi, aq më shpejt do të rimëkëmbemi dhe e ardhmja do të jetë më e mirë. Në rast se nuk do të kemi mbyllje të tjera të ekonomisë të shkaktuara nga pandemia, viti 2021 do të jetë vit i ringritjes ekonomike. Sezoni turistik që po afron do të na tregojë diçka më shumë për të ardhmen.

Pyetje: Z. Guvernator, ju faleminderit shumë për kohën dhe tonet e thjeshta me të cilat na shpjeguat situatën në të cilën ndodhemi!

Guvernatori: Faleminderit juve!