NJOFTIM PËR SHTYP
Fjala e Guvernatorit Sejko në samitin e vendeve të rajonit me temë ''Stabiliteti financiar dhe monetar në rajon, 10 vjet pas krizës financiare globale'', Becic, Mal i Zi

Politika monetare dhe stabiliteti i sistemeve bankare në vendet e rajonit

– Një dekadë pas falimentimit të Lehman Brothers –

 

 

Të nderuar pjesëmarrës,

Të nderuar Kolegë,

Është një kënaqësi për mua të jem këtu sot e  të ndaj me këtë audiencë të nderuar pikëpamjet mbi disa prej çështjeve më sfiduese me të cilat po përballemi aktualisht.

Do të doja të ndalesha më gjatë te çështja e kursit të këmbimit, në veçanti në faktin se si reagimi i politikës monetare duhet të bazohet në lëvizjet në kursin e këmbimit. E them këtë nisur nga një episod që përjetuam me mbiçmimin e shpejtë të kursit të këmbimit në Shqipëri, i cili na detyroi të nisim një program për blerje valute në treg, si një linjë e fundit mbrojtjeje për sigurimin e stabilitetit të çmimeve në afatin e mesëm.

Për trajtimin e kësaj teme, së pari do të diskutoj për regjime të ndryshme të politikës monetare. Më pas, mbi rrjedhojat e lëvizjeve në kursin e këmbimit për bankat qendrore që përdorin inflacionin e shënjestruar. Në përfundim, do të paraqes një panoramë të zhvillimeve më të fundit të kursit të këmbimit në Shqipëri dhe reagimin tonë ndaj tyre.

1.         Zgjedhja dhe rrjedhojat e regjimeve të kursit të këmbimit

Si fillim do të ishte me vend ta nisnim diskutimin mbi opsionet e ndryshme që kemi në dispozicion për këtë çështje. Ne jemi plotësisht të vetëdijshëm se ekonomitë e vogla dhe të hapura si dhe të integruara financiarisht do të duhet të zgjedhin midis zbatimit të një politike monetare të pavarur që synon ruajtjen e stabilitetit makroekonomik, zakonisht të përkufizuar në terma të objektivit të inflacionit, dhe përcaktimit të një kursi këmbimi fiks. Të dyja këto opsione kanë përfitimet dhe mangësitë e tyre.

Opsioni i parë - zbatimi i një politike monetare të pavarur - do të thotë që bankat qendrore mund t’i përshtatin normat e interesit dhe kushtet e likuiditetit në vend për ruajtjen e stabilitetit të çmimeve dhe për përballimin e goditjeve potenciale ndaj ekonomive të tyre. Më tej, lëvizjet dhe korrigjimet në kursin e këmbimit veprojnë si përthithës të goditjeve të ndryshme që vijnë nga jashtë. Megjithatë, nga ana tjetër, bankat qendrore heqin dorë nga opsioni i ndjekjes së stabilitetit të kursit të këmbimit, si ankorë nominale dhe si një instrument për nxitjen e tregtisë ndërkombëtare.

Zgjedhja e opsionit të dytë - përcaktimi i një kursi këmbimi fiks – sillet rreth dy presupozimeve kryesore. I pari është se qëndrueshmëria e kursit të këmbimit nxit tregtinë me jashtë. I dyti është se importimi i besueshmërisë nga banka qendrore e huaj që shërben si ankorë, për shembull BQE-ja, ndihmon për nxitjen e stabilitetit të përgjithshëm monetar në vend. Nga ana tjetër, kjo zgjedhje do të thotë që bankat qendrore të heqin dorë nga zbatimi i një politike monetare të pavarur, ose të paktën të pranojnë të humbasin një pjesë të madhe të kësaj pavarësie. Për pasojë, ato duhet të mbështeten më shumë te instrumentet makroprudenciale ose politikat fiskale, për përthithjen e goditjeve të brendshme apo zbutjen e ndikimit nga goditjeve nga jashtë. Rajoni ynë ofron një larmi të gjerë zgjedhjesh për regjimin monetar. Nuk do të përpiqem të bëj një analizë, por - mund të them vetëm se shënjestrimi i inflacionit dhe regjimi i kursit të lirë të këmbimit që kemi zgjedhur në Shqipëri na ka shërbyer më së miri.

Kuadri ynë monetar e ka forcuar tranzicionin tonë të suksesshëm dhe ka forcuar qëndrueshmërinë e ekonomisë sonë. Përgjatë dy dekadave të fundit,  Shqipëria ka përjetuar: (i) rritje të shpejtë ekonomike – rritja mesatare e PBB-së ka qenë 5 për qind; (ii) stabilitet të çmimeve  – norma mesatare e inflacionit në 2.4 për qind; dhe, (iii) monetizim të shpejtë - mjetet financiare janë rritur nga 52 në 92 për qind të PBB-së.

Më tej, kursi i luhatshëm i këmbimit ka provuar se është një përthithës i besueshëm i goditjeve. Leku shqiptar u nënçmua me rreth 11% në periudhën pas krizës së vitit 2008. Nënçmimi ndodhi në kushtet e reduktimit të kërkesës së huaj, uljes së flukseve hyrëse të kapitalit dhe rritjes së primeve të rrezikut në tregun financiar vendas. Kjo na ndihmoi të rifitonim një pjesë të konkurrueshmërisë me jashtë dhe na lejoi të ndiqnim një politikë monetare ekspansioniste dhe të shmangnim recesionin.

2.         Lëvizjet e kursit të këmbimit në një regjim me shënjestrim inflacioni

Një angazhim ekskluziv për stabilitetin e çmimeve nuk do të thotë domosdoshmërish që bankat qendrore mund t’i lejojnë vetes të shpërfillin lëvizjet në kursin e këmbimit.

Në ekonomitë e vogla dhe të hapura, si në rastin e ekonomive tona, kurset e këmbimit kanë si ndikim të drejtpërdrejtë mbi çmimet nëpërmjet mallrave të importuara, ashtu edhe të tërthortë, nëpërmjet ndikimit të tyre mbi konkurrueshmërinë e kostos, balancat e jashtme dhe kërkesën agregate. Prandaj, parashikimi ynë makroekonomik dhe modelet e analizës së politikës monetare i japin kursit të këmbimit një rol të rëndësishëm. Më tej, në ekonomitë e euroizuara financiarisht, si në rastin e ekonomive tona, lëvizjet në kursin e këmbimit priren të kenë rrjedhoja për stabilitetin financiar. Nënçmimi i shpejtë i kursit rrit kreditë me probleme, ndërsa periudhat e tejzgjatura të mbiçmimit priren të imponojnë rreziqe financiare dhe të nxisin euroizim të mëtejshëm.

Në hartimin e reagimit të duhur të politikës monetare, ne jemi përpjekur të dallojmë midis lëvizjeve të tendencës të nxitura nga faktorë fondamentalë, dhe luhatjeve afatshkurtra të nxitura nga faktorë sporadikë apo devijime të tregut.

Bankat qendrore që përdorin shënjestrimin e inflacionit duhet të përpiqen të shmangin mbështetjen te lëvizjet e tendencës në kursin e këmbimit. Për sa kohë këto lëvizje janë në linjë me faktorët fondamentalë, këto tendenca përfaqësojnë korrektime strukturore që nuk e largojnë ekonominë nga ekuilibri. Nga ana tjetër, luhatjet afatshkurtra të kursit të këmbimit janë normale në një regjim plotësisht të lirë të kursit. Reagimi i bankave qendrore duhet të varet nga ndikimi i tyre në inflacion, që në vetvete varet nga intensiteti dhe kohëzgjatja e kësaj luhatjeje. Sa më e madhe kohëzgjatja dhe sa më i lartë intensiteti i goditjeve, aq më i madh do të ishte ndikimi në inflacion, aq më i madh rreziku i ndryshimeve të shpejta në pritjet e inflacionit, dhe aq më e lartë nevoja për reagim sistematik të politikës monetare.

3.         Lëvizjet e kursit të këmbimit dhe reagimi i Bankës së Shqipërisë ndaj tyre

Faktet e sipërpërmendura kanë udhëhequr reagimin tonë ndaj mbiçmimit të kursit të këmbimit së fundmi në Shqipëri.

Tendenca e mbiçmimit filloi rreth gjysmës së dytë të vitit 2015, por fitoi shpejtësi të konsiderueshme në vitin 2018. Leku u mbiçmua mesatarisht me 2.3 për qind ndaj euros në 2016 dhe 2017, ndërkohë që u mbiçmua me rreth 7 për qind në gjysmën e parë të vitit 2018.

Analiza jonë tregon shpjegime që ndryshojnë qartësisht për mbiçmimin para dhe pas vitit 2018.

Mbiçmimi i lekut në periudhën 2016-17 ka qenë gjerësisht në linjë me përmirësimin e faktorëve fondamentalë në ekonomi. Disa prej përmirësimeve strukturore përfshijnë:

• Ngushtimin e deficiteve të llogarisë korrente, për shkak të përmirësimit të eksporteve;
• Rritjen e flukseve hyrëse të kapitalit, për shkak të IHD-ve të larta;
• Prime të reduktuara të rrezikut në tregjet financiare dhe rritje e besimit në institucionet tona financiare.

Përkundrazi, mbiçmimi i shpejtë që përjetuam në 2018 ishte një dukuri e nxitur në masë të madhe nga tregu i këmbimit valutor. Lajmi për një fluks hyrës të beftë dhe të qëndrueshëm të valutës, nxiti pritshmëri të njëanshme në tregun valutor. Këto pritshmëri u pasqyruan në ofertë të përshpejtuar të për valutë dhe kërkesë të shtyrë në kohë për valutë, duke gjeneruar një rreth vicioz mbiçmimi.

Banka e Shqipërisë nuk reagoi mbi trendin real të mbiçmimit në dy vitet e kaluara. Megjithëse disa devijime të vogla ende ishin të pranishme, ne vlerësuam se tendenca u nxit në masë të madhe nga përmirësimi i faktorëve fondamentalë. Kjo ecuri na lejoi ta fokusonim politikën tonë monetare në arritjen e objektivit tonë për inflacionin prej 3 për qind.

Gjithashtu, ne nuk reaguam ndaj mbiçmimit të kohëve të fundit të nxitur nga tregu financiar, në përputhje të plotë me regjimin e politikës sonë monetare dhe të kursit të këmbimit. Ne pritëm që tregu të vetë-rregullohej dhe të përballonte goditjet. Megjithatë, nuk rezultoi kështu dhe mbiçmimi i kursit të këmbimit u përshpejtua.

Një rivlerësim i pasojave të tij për stabilitetin i çmimeve tregoi se ky mbiçmim nuk ishte në përputhje me objektivin tonë për stabilitetin e çmimeve në afatin e mesëm. Në këto kushte, Banka e Shqipërisë ishte e detyruar të vepronte.

• Ulëm normën bazë të interesit në minimumin historik prej 1 për qind.
• Komunikuam qartë se Banka e Shqipërisë nuk vlerëson se ky mbiçmim është më në përputhje me faktorët fondamentalë.
• Së fundi, njoftuam fillimin e një programi për blerjen e valutës në tregun e brendshëm. Ky program ka për qëllim: kontrollimin e shpejtësisë së mbiçmimit; tërheqjen e tepricës së valutës në kahun e ofertës; ndryshimin e kahut të pritshmërive dhe të veprimeve të njëanshme në treg.

Në lidhje me pikën e fundit, do të doja të theksoja veçoritë kryesore:

Së pari, ky veprim u ndërmor si një masë e fundit në radhë, në një kohë kur hapësira  për ulje të mëtejshme konvencionale të normës bazë ishte e kufizuar. Për këtë arsye, çdo nxitje shtesë e politikës monetare do të kërkonte përdorimin e instrumenteve jokonvencionale.

Së dyti, tregut iu komunikua qartësisht se do të ishte një ndërhyrje jo e zakonshme dhe e përkohshme. Ndaj, nuk përfaqëson një ndryshim të angazhimit tonë për një regjim të lirë të kursit të këmbimit, dhe nuk duhet të përfaqësohet si e tillë.

Si rrjedhojë, këto masa rezultuan eficiente dhe tani lëvizjet në kursin e këmbimit po i rikthehen normalitetit.

Faleminderit!